Abstract:
ابومعین حمیدالدین ناصر بنخسرو قبادیانی، به سال 394 هجری در قبادیان بلخ به دنیا آمد و به سال 481 در یمگان بدخشان از دنیا رفت. درجوانی استعداد ذاتی و میل حقیقت جویی، او را جویای حقایق و اسرار کرد و به سال 437 ترک کار دیوان و خانه و سامان کرد و هفت سال تمام به سفری دور و دراز پرداخت و سفرنامهای ارزشمند و سرشار از اطلاعات جـغرافـیایی، تاریخـی و اجتـماعـی ترتـیب داد و همین اطلاعات جغرافیایی را در دیوان اشعارش که آیینه تمام نمای روزگار اوست به تصویر کشیده است. استفادههایی که شاعر از نام این شهرها کرده، جالب توجه است. شاعر برای بیان عقاید، آوارگیها، تبلیغ مذهب خویش، مسائل حکمی و کلامی و گاه از دیدگاه صور خیال از نام این شهرها سود جسته است. خراسان را به علت فقها، حکما، علمای نادان و ریاییاش ترک کرده و به درّهای کوچک پناه برده است. بر خراسان دل سوزانده و سنگ و خاک یمگان را با ارزشتر از لعل بدخشان و مشک تاتار دانسته است. بنابراین بررسی علل کاربرد نام این شهرها در رمزگشایی هر چه بهتر اشعار ناصرخسرو موثر است. لذا در این مقاله به بررسی شهرها و علل کاربرد آنها در دیوان شاعر پرداخته شده است.
Machine summary:
در اين بين نيز بر فقها و حاکمان زمانه (عباسيان - سلجوقيان ) تاخته و تيغ تيز قلمش را بر دروغ و تزويرآن ها نشانه رفته است و آنها را ديوان لعين و سپاهيان ديو خوانده است ، در اين بين نام خراسان ، کاربرد و جلوه بيشتري دارد که شاعر در بيشتر موارد بر آن خاک ادب پرور که اکنون به دليل حضور عالمان ، حاکمان و فقيهان دروغين که چون مار وکژدم و شيطان هستند؛ چون پارگيني شده ، افسوس خورده است از ديگر شهرها نيز که به اين علت به کار برده شده اند ميتوان به بلخ ، جيحون ، مکه ، هند، بغداد، حجاز، بخارا، شام ، مازندران ، نشابور، زم ، جيلان ، طرسوس ، طوس ، قفچاق ، ايران ، بامين ، روم (بحر) اشاره کرد : به خاصه تو اي نحس خاک خراسان پر از مار وکژدم يکي پارگين (ناصرخسرو،١٣٧٨: ١٦) خاک خراسان چو بود جاي ادب عدن ديوان ناکس اکنون شد ملک سليمان اگر خراسان بود چونکه کنون ملک ديو ملعون شد خاک خراسان بخورد مر دين را دين به خراسان قرين قارون شد خانه قارون نحس را به جهان خاک خراسان مثال و قانون شد بنده ترکان شدند باز مگر نجم خراسان نحس و مجنون شد(همان : ٦٠) «خراسان سرزميني است گسترده ؛ خراسان شهرهاي مهم را در برداردکه آنهاست : نيشابور، هرات ، مرو که مرکز بوده است بلخ ، طالقان ، ابيورد، سرخس و شهرهاي ديگرکه درميان آنها در زير رود جيحون بوده است .