Abstract:
چکیده ادبیات پسااستعماری، به شاخهای از ادبیات معاصر گویند که در زمان سلطة استعمار یا پس از آن، با هدف رهایی از یوغ آن در کشورهای مستعمره ظهور کردهاست. از درونمایههای مهم این ادبیات، تقابل شخصیتها و موضوعاتی است که «من» شرقی نویسنده را در تقابل با «دیگری» غربی و تعامل آنها را با هم، نشان میدهد. در ادبیات داستانی ایران و مصر، نویسندگان بسیاری در این زمینه قلمفرسایی کردهاند. پژوهش حاضر، بررسی تطبیقی دو رمان «رازهای سرزمین من» از رضا براهنی و «بینالقصرین» نجیب محفوظ است. زمان رخدادهای هر دو اثر به اشغال غربیها در سرزمینهایشان برمیگردد. یافتههای این پژوهش که به شیوة تحلیل محتوایی و با رویکرد تطبیقی است، حاکی از آن است که نویسندگان با بیان و ارزیابی مفاهیم بنیادین پسااستعماری چون دیگریسازی، متن و حاشیه، جنسیّت، اعتقادات، آزادیخواهی و استعمارستیزی، در پی نشان دادن «خود» و «دیگری» یا «متن» و «حاشیه» بودهاند. واژههای کلیدی: ادبیات پسااستعماری، ادبیات تطبیقی، رضا براهنی، نجیب محفوظ، رازهای سرزمین من، بینالقصرین.
Colonial literature refers to a branch of contemporary literature that emerged during colonial domination or afterwards with the purpose of liberation from the yoke of colonialism in the colonized countries. Of the main themes of this literature, one can mention the confrontation between characters and the themes that set the oriental writer’s ‘self’ as confronting the western ‘other’ and the interaction between them. In the literary fiction in Iran and Egypt, many writers have written on this subject. The present investigation is a comparative study of the two novels, namely the Mysteries of My Land by Reza Barahani, and Palace Walk by Naguib Mahfouz. Both works date back to the occupation of the writers’ lands by western countries. The findings of the study, obtained through content analysis, adopting a comparative approach, suggest that, by expressing and evaluating such fundamental and post-colonial concepts as ‘other’, the core and the periphery, gender, beliefs, freedom-seeking, and the fight against colonialism, the writers have sought to show their “selves” and “other” or the core and the periphery. Key words: Postcolonial Literature, Comparative Literature, Reza Barahani, Naguib Mahfouz, the Mysteries of My Land, Palace Walk
Machine summary:
در مقابل ، نجيب محفوظ ، نويسندة مصري در رمان «بين القصرين »، روايت کنندة چگونگي تسلط و فشار انگليس عليه مردم بيپناه مصر در خلال روايت زندگي يکي از خانواده هاي مصري -احمد عبدالجواد- است ، به گونه اي که فرزند کوچک خانواده ؛ يعني کمال ، را ميوة استعمار ميداند که هرچه اين فرزند بزرگتر ميشود، عصيانش عليه پدر بيشتر ميگردد.
هدف پژوهش حاضر، واکاوي چهرة استعمار در اين دو اثر داستاني (رازهاي سرزمين من ، از رضا براهني و بين القصرين از نجيب محفوظ ) است تا ضمن نشان دادن تلاش هاي نويسندگان در اين زمينه ، پاسخگوي پرسش هاي اين تحقيق باشد که عبارتند از: از نظر تحليل گفتمان انتقادي، مهم ترين درون مايۀ اين رمان ها چيست ؟ چگونه ميتوان بين رمان رازهاي سرزمين من و بين القصرين در بازتاب مؤلفه هاي پسااستعماري پيوند برقرار کرد؟ ديگري غربي در اين رمان ها چگونه نموديافته است ؟ تصويري که از ديگري غربي ارائه شده ، تا چه اندازه با واقعيت تاريخي و اجتماعي انطباق دارد؟ پيش داوري يا ايدئولوژي نويسندگان در نشان دادن چهرة استعمار چگونه دخالت داده شده است ؟ ١-٢- پيشينۀ پژوهش دربارة نقد پسااستعماري و مطالعات تطبيقي ادبيات داستاني ايران و مصر پژوهش هاي متعددي صورت گرفته است که در خور ستايش اند که برخي از آنها عبارت اند از: ناظميان (١٣٩٠) «غرب مداري و شرق گريزي در رمان هاي عربي».
٥- تقابل فرهنگ شرق و غرب اگر بپذيريم که يک رمان خوب در پي کشف حقيقت جهان ، انسان و رابطۀ اين دو با هم است ، پس ميتوان ادعا کرد که رمان هاي ايران و مصر در دورة پسااستعمار به دنبال کشف حقيقت فرهنگ جامعۀ خود و آنچه بر آنها تحميل شده بود، بوده اند.