Abstract:
ساخت کتابخانه دیجیتالی با چالش‌های بسیاری روبه‌رو است که به‌یک‌باره نمی‌توان بر آن‌ها چیره شد. پدیده‌هایی با چنین پیچیدگی، با مدل‌های بلوغ دنبال می‌شوند. در یک مدل بلوغ، ویژگی‌های یک پدیده در سطوح گوناگونی تقسیم‌بندی می‌شوند و ابتدا باید ویژگی‌های هر سطح بهبود یا تحقق یابد و سپس، به بهبود ویژگی‌های سطح بعد از آن پرداخته شود. بر این پایه، برای کتابخانه دیجیتالی نیز می‌توان مدل بلوغ طراحی کرد تا با دنبال‌کردن آن، بتوان با کارایی و اثربخشی بیشتری به کتابخانه دیجیتالی دست یافت. از آنجا که برای کتابخانه دیجیتالی تاکنون مدل بلوغ طراحی نشده است، در اینجا با بررسی نوشتارهای کتابخانه دیجیتالی و مدل بلوغ با کاربرد رویکرد کیفی و روش فراترکیب، ویژگی‌های بلوغ کتابخانه دیجیتالی ارائه می‌شود تا بنیانی برای طراحی چنین مدلی به‌دست آید. با توجه به اینکه مفهوم بلوغ کتابخانه دیجیتالی دارای چند بعد و گسترده است، فراترکیب به‌عنوان روشی مناسب برای تلفیقی جامع از مدل‌های ارائه‌شده در حوزه‌های دیگر با نوشته‌های موجود در زمینه کتابخانه دیجیتالی بر پایه تفسیر و ترجمه آن‌هاست. بر این پایه، 68 منبع معتبر (38 منبع در حوزه کتابخانه دیجیتالی و 30 منبع در حوزه مدل بلوغ در حوزه‌های گوناگون) از میان منابع موجود برگزیده شدند. با تحلیل این منابع، سه مقوله، هفت مفهوم، و 35 کد برای ویژگی‌های بلوغ کتابخانه دیجیتالی به‌دست آمد که در میان آن‌ها، بیشترین تأکید مطالعات پیشین بر کاربرد سیستم‌های نرم‌‌افزار‌ی/ سخت‌‌افزار‌ی به‌عنوان پشتیبان و توانمندساز کتابخانه دیجیتالی و مفهوم محتوای کتابخانه دیجیتالی است. ویژگی‌های یافت‌‌شده علاوه بر ایجاد بنیانی برای طراحی مدل بلوغ کتابخانه دیجیتالی می‌تواند به‌عنوان ابزاری در اختیار مدیران پروژه‌های کتابخانه دیجیتالی قرار گیرد تا با کاربرد آن‌ها وضعیت بلوغ پروژه خود را ارزیابی کرده و بتوانند برای دست‌یابی به سطوح بالاتر بلوغ برنامه‌ریزی کنند.
Digital Library (DL) development is faced with many challenges which cannot be overcome all at once. In such cases which are so complex, maturity models are utilized. In a maturity model, features of a phenomenon are classified into few levels so that improving or realizing the features of each level is the prerequisite of going to the next level. DL can also be approached by maturity model more efficiently and effectively. Since the maturity model for DL has not been designed yet, first, a literature review of the DL and maturity models using a qualitative approach and meta-synthesis method was done. According to the findings of the literature review, the maturity characteristics of DL are proposed to be a basis for designing DL maturity model. Since the concept of maturity and DL is extensive and has several dimensions, meta-synthesis has been found as a suitable method for comprehensive integration of the models offered in other areas with the existing literature in the field of DL based on their interpretation. To do so, 68 papers (38 in the field of DL and 30 in the field of maturity models in various fields) were selected from the available resources. By analyzing these papers, three categories, seven concepts, and 35 codes obtained as DL maturity features. Among these findings, the focuses of previous studies have been on the use of software/ hardware systems as supporter and enabler of DL and the DL content. The found features, in addition to be a basis for designing of digital library model, can be a tool in the hands of project managers of DL for assessing the status of their projects and planning to achieve higher levels of maturity.
Machine summary:
مباحــث مديريتــي ماننــد «مديريــت کيفيــت جامــع » (٢٠٠٥ Ling-yun and Hai-kang)، ســاخت مــدل مديريــت کتابخانــۀ ديجيتالــي بــا اســتفاده از مدل هــاي رياضــي (٢٠١٣ Zhao, Zhang, and QI)، اســتفاده از يــک مــدل ســازماني بــراي ارزيابــي کتابخانــۀ ديجيتالــي (٢٠١١ Koo and MacDonald)، مــدل مديريــت زنجيــرة تأميــن (٢٠١٠ Meng-Xing, Chun-Xiao, and Yong)، طراحــي مــدل توســعۀ کتابخانه هــاي ديجيتالــي در ايــران (جنــوي ١٣٩٢؛ نــوروزي و جعفري فــر ١٣٩٣)، مــدل عوامــل موفقيــت حياتــي کتابخانــۀ ديجيتالــي (٢٠١٣ Lagzian, Abrizah, and Wee) الگــوي مهندســي مجــدد مبتنــي بــر فنــاوري اطلاعــات در ايجــاد کتابخانه هــاي دانشــگاهي ديجيتالــي (جانفــزا ١٣٨٨)، توســعۀ مدلــي جامــع بـراي ارزيابـي کتابخانـۀ ديجيتالـي (٢٠١٠ Zhang) و همچنيـن اسـتفاده از ابـزار ديجي کـوال ١ بـراي ارزيابـي (عليپورحافظـي ، امان الهـي نيـک ، و مطلبـي ١٣٩٣) در حـوزة کتابخانـۀ ديجيتالـي صـورت گرفتــه اســت .
Kuriakose et al ;٢٠١١)، تجــارت الکترونيــک (حســنقلي پور و شــريفي ١٣٨٤؛ ٢٠٠٧ Morais, Goncalves, and Pires)، شــهر الکترونيــک (اختيــارزاده و عســکرپور ١٣٨٨)، آمــوزش الکترونيــک (فراهــي ، قلي پــور، و عنصــري دلچــه ١٣٨٨؛ Marshall ٢٠٠٤ and Mitchell) مدل هــاي گوناگونــي طراحــي و بــه کار بــرده شــده اند (٢٠١٢ Wendler).
نتايــج حاصــل از ايــن بررســي نشــان داد (جدول هــاي ١-٣) کــه از بيــن ٣٨ کــد به دســت آمده از مــرور منابــع ، کدهايــي ماننــد به کارگيــري سيســتم هاي نرم افــزاري / ســخت افزاري به عنــوان پشــتيبان و توانمندکننــدة کتابخانــۀ ديجيتالــي ، بهبــود دســترس پذيري کتابخانــۀ ديجيتالــي ، مجموعه ســازي منابــع کتابخانــۀ ديجيتالــي ، تعامــل و همــکاري بــا ســاير کتابخانه هــاي ديجيتالــي ، آمــوزش کارکنــان کتابخانــۀ ديجيتالــي ، خدمات دهــي بــه کاربــران کتابخانـۀ ديجيتالـي داراي بيشـترين فراونـي و تعـدد تکـرار در منابـع مربوط بـه کتابخانـۀ ديجيتالي و مـدل بلـوغ بـوده اسـت .
(
, 
, 
)
