Abstract:
کلوتکها یکی از اشکال ژئومورفولوژیکی مناطق خشک و نیمهخشک جهان هستند. این عوارض در ایران دارای گسترش و تنوع زیادی بوده که حاصل فرسایش رسوبات رودخانهای و دریاچهای دوران چهارم زمینشناسی میباشند. بخش وسیعی از گسترش کلوتکها در شرق و جنوب شرق کشور بوده که دارای ویژگیهای خاص و منحصربهفردی هستند. در این میان، وجود کلوتکها واقع در پلایای هامون سیستان توسعهی چشمگیری داشته است. منطقهی موردمطالعه، قسمتی از کلوتکهای این محدوده است. هدف اصلی این پژوهش، بررسی و منشأیابی رسوبات نهشتهشدهی دلتای قدیمی رودخانهی هیرمند بوده که محدودهی اصلی گسترش کلوتکها بوده است. در این رابطه پنج نمونه رسوب، بهصورت مشخص از منطقهی موردمطالعه برداشت شده و با استفاده از روشهای تجزیهوتحلیل آزمایشگاهی XRD و XRF موردبررسی قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان داد رسوباتی چون کوارتز، آلومینیوم، کلسیم و دیگر رسوبات تبخیری، بیشترین درصد تشکیلدهندهی کلوتکها را دارا میباشند. همچنین با توجه به عناصر بهدستآمده از آزمایشهای انجامگرفته و بررسی نقشههای زمینشناسی در ایران و افغانستان میتوان گفت این رسوبات هم دارای منشأ داخلی و هم دارای منشأ خارجی هستند. سازندهای فرسایشیافته و رسوبگذاریشدهی فلیش شرق ایران در منطقه، منشأ داخلی رسوبات را تأیید و وجود کوارتز، آلومینیم، کلسیت، دولومیت، مسکوویت، آلبیت و سایر کانیها و عناصر دیگر نیز نشان از خارجی بودن منشأ این رسوبات بوده که توسط رودخانهی هیرمند انتقال یافته و در پلایای هامون رسوبگذاری شده است. با توجه به نتایج بهدستآمده، رسوبات دلتای قدیمی رودخانهی هیرمند به دلیل خصوصیات خاکشناسی و عوامل اقلیمی، بهترین شرایط را برای فرسایش و تشکیل کلوتکها در این منطقه فراهم کرده است.
Kaloutaks are a geomorphological forms of arid and semi-arid regions around the world. These features are extensive and varied in Iran, resulting from the erosion of fluvial and lake sediments of the Quaternary. Kaloutaks are mostly extended over the Eastern and Southeastern Iran and have unique features. Meanwhile, the kaloutaks in the playa of Sistan Hamun are considerably extended. The studied area includes part of the kaloutaks in this region. The main objective of this study was to examine and find the origin of sediments deposited in the old delta of Hirmand River, the main area for the extension of kaloutaks. To this end, five sediment samples were specifically taken from the area and examined using XRD and XRF laboratory analysis methods. Results showed that sediments such as quartz, aluminum, calcium, and other evaporates have the highest percentage in kaloutaks. Moreover, based on the elements obtained from the tests and examining the geographical maps of Iran and Afghanistan, it can be concluded that these sediments have both an internal and external origin. Eroded and sedimented formations of flysch in the Eastern Iran confirm the internal origin of sediments, and the presence of quartz, aluminum, calcite, dolomite, muscovite, albite, and other minerals indicate the external origin of these sediments, transferred by Hirmand River and sedimented in the playa of the Hamun. Based on results, the sediments of the old delta of Hirmand River have provided the best condition for the erosion and formation of kaloutaks in this region due to pedological features and climatic factors.
Machine summary:
در این رابطه پنج نمونه رسوب ، به صورت مشخص از منطقه ی موردمطالعه برداشت شده و با استفاده از روش های تجزیه وتحلیل آزمایشگاهی XRD و XRF موردبررسی قرار گرفت .
سازندهای فرسایش یافته و رسوب گذاریشده ی فلیش شرق ایران در منطقه ، منشأ داخلی رسوبات را تأیید و وجود کوارتز، آلومینیم ، کلسیت ، دولومیت ، مسکوویت ، آلبیت و سایر کانیها و عناصر دیگر نیز نشان از خارجی بودن منشأ این رسوبات بوده که توسط رودخانه ی هیرمند انتقال یافته و در پلایای هامون رسوب گذاری شده است .
همچنین وضعیت رسوبی و ترکیب کانیشناختی و بافت رسوبات نیز از مهم ترین عوامل اصلی ایجاد کلوتک ها بوده که در تحقیق فوق این ویژگی بررسی شده و منشأ رسوبات مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است .
به منظور تجزیه وتحلیل و منشأیابی رسوبات کلوتک ها در دلتای قدیمی رودخانه ی هیرمند، پنج نمونه رسوب از کلوتک های این منطقه به صورت تصادفی و پراکنده توسط نگارندگان این تحقیق برداشت شده است (شکل ٥).
نتایج آزمایش های انجام گرفته با روش های فوق میتواند به صورت دقیق تمامی ویژگی کانیهای موجود در رسوبات را در اختیار ما قرار دهد؛ بنابراین پس از بررسی نتایج ، نوع رسوبات موجود با سازندهای زمین شناسی منطقه ی موردمطالعه تحلیل و رسوبات منشأیابی شده است .
(رجوع شود به تصویر صفحه) ٥- خصوصیات و کاربرد کانیهای موجود در نمونه های برداشت شده ٥-١- کوارتز: به عنوان فراوان ترین کانی موجود در رسوبات کلوتک های دلتای قدیمی رودخانه ی هیرمند است .