بازشناسی انواع نقشه ماهی درهم در قالی فراهان Journal Article

محمد افروغ[1] چکیده نقشه‌ی ماهی‌درهم، یکی از دیرینه‌ترین طرح‌های قالی ایران است که در اکثر مکاتب و کانون‌های قالی‌بافی ایران از گذشته، بافته و عرضه شده ‌است. فراهان یکی از این کانون‌ها است که از اواسط دوران قاجار توسط تجار تبریزی با قالی‌های محلی و سپس کلاسیک خود همچون قالی ساروق به جهان معرفی شد. طرح و نقشه‌ی ماهی‌درهم و در اصطلاح محلی هراتی، یکی از مهم‌ترین و برجسته‌ترین نقشه‌های منطقه‌ی فراهان است که در گذشته، در انواع فرم‌ها و ساختارهای متنوع و گونه‌گون بافته و عرضه می‌شد. در این مقاله سعی بر آن است تا ضمن معرفی نمونه‌هایی از نقشه‌ی ماهی‌درهم از مناطق مختلف ایران و جهان، انواع فرم‌های ماهی‌درهم در قالی فراهان مورد تحلیل و توصیف قرارگیرد. وجود یازده فرم در نقشه‌ی ماهی فراهان، از مهم‌ترین یافته‌های این تحقیق است که عبارت است از: ماهی زنبوری، فندقی، آدابی، حیدرزاده، سگ‌ماهی، مرغ و ماهی، ماهی مشایخی، ماهی لچک و ترنج، ماهی ترنج در ترنج، ماهی سرتاسری (یک‌سَره) و ماهی کف‌ساده. این تحقیق از نوع بنیادین و روش تحقیق توصیفی - تحلیلی است. شیوه‌ی گردآوری داده‌ها کتابخانه‌ای و بیشتر میدانی است. واژه‌های کلیدی: فراهان، قالی، طرح و نقشه، ماهی [1]. استادیار دانشگاه اراک، دانشکده هنر، گروه آموزشی فرش، (m-afrough@araku.ac.ir) تاریخ دریافت: ۰۱/۰۶/۱۳۹۹ تاریخ تأیید: ۰۴/۰۳/۱۴۰۰

Mohammad Afrough[1] Abstract Mahi Darham (Twisted Fish) pattern is one of the oldest carpet designs in Iran, which had been woven and presented in most of Iran’s schools and centers of carpet weaving for a long time. Farahan is one of these centers that introduced to the world from the middle of Qajar era by Tabriz merchants with local and then its classic carpets such as Sarooq. The pattern of the Mahi Darham, in the local term as Herati, is one of the most important and prominent designs of the Farahan region, which in the past was woven and presented in various forms and structures. In this article, while introducing examples of Mahi Darham design from different regions of Iran and the world, various forms of Mahi Darham forms in Farahan carpets are analyzed and described. Existence of eleven forms in Farahan Mahi Darham is one of the most important findings of this research which are: Mahi Zanburi, Fandoqi, Adabi, Haydarzadeh, Sag Mahi, Morg va Mahi, Mahi Mašayeki, Mahi Lacak va Toranj, Mahi Toranj dar Toranj, Mahi Sar ta Sari (Yek Sareh) and Mahi Kaf Sadeh. This is a basic research based on and descriptive-analytical research method with data collected through Library and mostly field study. Keywords: Farahan, Carpet, Design and Pattern, Mahi (Fish). [1] . Assistant Professor, Arak University, Faculty of Arts, Department of Carpet, (m-afrough@araku.ac.ir)

بازشناسي انواع نقشه ي ماهي درهم در قالي فراهان 1 محمد افروغ چکيده نقشه ي ماهي درهم ، يکي از ديرينه ترين طرح هاي قـالي ايـران اسـت کـه در اکثـر مکاتب و کانون هاي قالي بافي ايران از گذشته ، بافته و عرضه شده اسـت . )به تصویر صفحه رجوع شود) تصوير ٤: انواع حاشيه در قالي نقشه ي ماهي فراهان (منبع : پژوهشگر) اگرچه شاکله ي اصلي واگيره ي ماهي در مناطق مختلف يکسان است ، ليکن در بـسياري از نمونه ها ديده مي شود که اين ساختار دچار تغييراتي شده است . طرح و نقش ماهي درهم در استان مرکزي استان مرکزي مشهور به استان آفتاب در غرب ايران ، يکي از قديم ترين کانون هاي بافندگي ايران است که داراي قطب هـايي همچـون سـلطان آبـاد يـا اراک (مـشک آبـاد، مهـاجران ، سنه جان )، منطقه ي وسيع فراهان (با روستاهاي فعال و برجسته در حوزه ي قالي بـافي نظيـر ساروق و جيريا)، مناطق سرابند (ميروسربند)، خمـين (ليليـان و کمـره )، تفـرش ، محـلات ، دليجان ، خُنداب و غيره است . طرح و نقشه ي ماهي درهـم ، يکـي از رايج ترين نقشه هاي قالي استان مرکزي است که در بسياري از کانون هـاي بافنـدگي نظيـر اراک (مُشک آباد، مهاجران ، مَحَل )، تفرش ، خمين (ريحان ) و فراهان (سـاروق )، در گذشـته بافته مي شد. به گونه اي که وجود قالي هاي طرح و نقشه ي ماهي درهم کـه در بازار اراک يافت مي شود، بافته هايي است که از گذشته به جاي مانـده اسـت .