Abstract:
نمایش آیینی تعزیه، فراورده مقطعی خاص از تاریخ سیاسی اجتماعی کشور ایران است. اگرچه که شکل نهایی تعزیه در دوره حاکمیت قاجار، رخ نمود، اما زمینه‌های شکل‌گیری عناصر و ملزومات آن را در دوره صفویه می‌توان جستجو کرد. مقطعی که برای اولین بار، ایران به آستانه مقیاس‌های اجتماعی کشوری، از قبیل حکومت سیاسی متمرکز، مناسبات شهرنشینی و یکپارچگی ایدئولوژیک و نظامی، نزدیک می‌شود. جامعه‌شناسی ساختارگرای هنر، از آنجا که شکل‌گیری اشکال هنری را حلقه‌ای از زنجیره به هم پیوسته کارکردهای اجتماعی تلقی می‌کند، اجازه این تعبیر را می‌دهد که این تحولات اجتماعی، در شکل‌گیری ساختاری و مضمونی تعزیه، دخالت مستقیم داشته‌اند. بنابراین هریک از طرحواره‌های ایدئولوژیک انعکاس یافته در تعزیه، می‌تواند بخشی از واقعیت‌های جامعه شناختی ایران را تبیین کند. در میان این عناصر، " شکوه از دست ظالم و اظهار مظلومیت" به عنوان یکی از بازتاب‌های مهم روانشناسی فرهنگی ایران، در متون تعزیه، به چشم می‌خورد. پرسش پژوهش حاضر این است که آیا زیرساخت‌های اجتماعی شهری در ایران، به عنوان زمینه مولد تعزیه، در تجلی درونمایه "مظلومیت قهرمان" در متون تعزیه موثر بوده‌اند؟ رویکرد این تحقیق، توصیفی- تحلیلی و نتیجه اولیه مبین این است که تمرکز حاکمیت سیاسی و مذهبی و نظام هرمی قدرت در ایران، مولد روحیه مظلومیت و میل به ظاهر شدن در مقام قربانی است؛ این منش فرهنگی تعمیم یافته، در نمایش تعزیه به صورت بیان ترحم نسبت به قهرمان مظلوم، نفرت از دشمن ظالم، و شکایتمندی از چرخه ی تقدیر، متجلی می‌شود.
Fear, dissatisfaction and disappointment are some of the most important contents of Ta'ziye. As a ritual drama, Ta'ziye is based on a religious-historical event. The ideological background of this ritual, is honoring the martyred Imam, who prefers the respectful death to the meanly life; so he is killed by the brutal tribe and gains the credibility of intercession for his followers on resurrection day. But the mourning and sorrow, as they appear in Ta'ziye have an Iranian quality. So it seems necessary to pursuit the cause of these hurting pretensions as the origin of Ta'ziye, in the Iranian society. The necessity of social recognition of the cultural products, is their collective quality. This collective nature is more powerful in ritual and traditional arts. Ta'ziye is a product of Iranian society and as other human activities deserves to be recognized sociologically. The content of Ta'ziye comes from two important sources: Religion & Nationality; and leaning on some social factors, Ta'ziye approaches its final forms. Ta'ziye is the product of a historical period in which, for the first time, Iranian society experiences urban social measures, such as: centralized political government, urbanization, ideological and military integration. The structuralist sociology of art, considers the shaping of arts, as a complex social process. According to this view, it is possible to trace the social transformation affects on theformation of Ta'ziye. So each ideological element reflected in Ta'ziye, may explain some Iranian sociological facts. The pattern of Iranian urban structure, before the 20th century modernism, is mainly a single system of political authority, which includes the other structures, such as economy, culture and religion. It's obvious that Iran’s history has been always the field of repetitive wars and insecurity of lives and properties. It's a history of victimhood and disillusionment. But according to the victimhood psychology subjects, it seems that the Iranian historical appearance as a victim, is a result of the lack of personal and social skills in facing failure and defeat. The Iranian social structure is the main cause of these psychological characteristics, which have been durable enough to be recognized as the Iranian cultural manners. Victimhood and failure are important cultural psychology reflexes in Iranian society and also repeatedly appear in Ta'ziye texts. The aim of this research is to explain the relationship between the Iranian urban social structure and the psychology of victimhood as a cultural characteristic which is oneofthe most important themes of Ta'ziye texts. The research method is descriptive-analytical and gives the following result: Reviewing the Iranian sociopolitical history reveals that various structures constructing the Iranian urban system are not significantly different. The univocal model for power has created a similar hierarchy in religion and economy and comprises all living aspects of Iranians. The concentration of political-ideological government and the pyramid pattern of authority in Iran causes failure morale and a tendency to appear in the victimrole in Iranian society. This cultural nature appears as pity, plaintiveness for fate, and submissiveness in Ta'ziye texts.
Machine summary:
پرسش پژوهش حاضر اين است که آيا زيرساخت هاي اجتماعي شهري در ايران ، به عنوان زمينه مولد تعزيه ، در تجلي درون مايه «مظلوميت قهرمان » در متون تعزيه مؤثر بوده اند؟ رويکرد اين تحقيق ، توصيفي- تحليلي و نتيجه اوليه مبين اين است که تمرکز حاکميت سياسي و مذهبي و نظام هرمي قدرت در ايران ، مولد روحيه مظلوميت و ميل به ظاهر شدن در مقام قرباني است ؛ اين منش فرهنگي تعميم يافته ، در نمايش تعزيه به صورت بيان ترحم نسبت به قهرمان مظلوم ، نفرت از دشمن ظالم و شکايتمندي از چرخه ي تقدير، متجلي ميشود.
بامطالعه پيشينه ساختار شهري در ايران و شناخت ويژگيهاي اين ساختار، ميتوان اين فرضيه را بنا کرد که نظام روابط اجتماعي، برخي خصوصيات رواني اجتماعي را -از مجراي روانشناسي فرهنگي- در سطح جامعه تعميم داده است و اين کنش هاي جمعي، به گونه اي در تعزيه تجلييافته اند.
» (فکوهي،٣٠:١٣٨٧) قانون نانوشته حکومت هاي استبدادي در ايران ، حاکي از خودکامگي شاه است که به حکم تصميمات عموما غير عقلايي، در فقدان قانون ، «قدرت نمايي» و «زورآزمايي» ميکرده است ؛ آنچه حاکميت را تعيين ميکند نيز وابسته مستقيم همين زورآزمايي است و همچنين ، عليرغم اينکه در دوره صفويه تلاش هايي براي تشکيل انجمن هاي پيشه وران و صنعت گران ، صورت گرفت که ميتوانست گشاينده راهي به سوي ايجاد «نهاد»هاي صنفي باشد، اما شواهد تاريخي نشاني از عملکرد اجتماعي پويا و قابل اعتنايي از سوي اين انجمن ها ندارد.
(
, 
, 
)
