Abstract:
ابن سَرّاج (د747ق)، قاضی، صوفی و ادیب دمشقی دورۀ مملوکی، در تصوّف پیرو طریقت رفاعیه بود. از میان تألیفات وی، کتاب تشویق الارواح و القلوب و به طور خاص بخش سوم آن با عنوان تُفّاح الارواح و مفتاح الاِرباح در موضوع منقبتنگاری صوفیان اینک در دست است. در این پژوهش، اهمّیت آثار ابن سرّاج و آگاهیهایی که از طریقت رفاعیه به دست میدهد، بررسی خواهد شد. نتایج این پژوهش حاکی است که گرچه رویکرد منقبتنگاری و کرامتسازی به طرز چشمگیری بر آثار ابن سرّاج غلبه دارد، از آنجا که از نخستین متون به قلم یک صوفی رفاعی است، از آن می توان آگاهیهای مهمی در شناخت وضعیت طریقت رفاعیه در دورههای شکلگیری و انتشار آن، به دست آورد؛ به ویژه در محورهایی همچون شناخت اسلاف احمد رفاعی در منطقۀ بطائح، مشایخ طریقت رفاعیه در خاندان احمد رفاعی، تعامل صوفیان رفاعی با ایلخانان و کرامات منسوب به رفاعیان.
In the Mamluk period, Ibn Sarraj (d. 747 AH) was a judge, Sufi, and scholar from Damascus and was a follower of the Rifa’iyya order. Among his works, the book titled Tashwiq al-Arwah wa al-Qulub, particularly its third part Tuffah al-Arwah wa Miftah al-Irbah, is devoted to the virtues of Sufis. This study investigates the content and the importance of Ibn Sarraj’s works in studying the history of the Rifa’iyya order. The results of this study reveal that although Ibn Sarraj’s works are mostly focused on hagiography, they also include essential information about Rifa’iyya's condition in the earliest years of spreading, written by of a Rifa’iyya's Sufi. They provide us with specific information about Ahmad al-Rifa’i’s ancestors in his origin (al-Bataʾih region), the interactions between Rifa’iyya and Ilkhanids, and theurgies of Rifa’iyya's Sufis.
Machine summary:
نتایج این پژوهش حاک̀ است که گرچه رویکرد منقبت نگاری و کرامت سازی به طرز چشمگیری بر آثار ابن سرّاج غلبه دارد، از آنجا که از نخستین متون به قلم یک صوف̀ رفاع̀ است ، از آن م̀توان آگاه̀های مهم̀ در شناخت وضعیت طریقت رفاعیه در دوره های شکل گیری و انتشار آن ، به دست آورد؛ به ویژه در محورهای همچون شناخت اسلاف احمد رفاع̀ در منطقÞ بطائح ، مشایخ طریقت رفاعیه در خاندان احمد رفاع̀، تعامل صوفیان رفاع̀ با ایلخانان و کرامات منسوب به رفاعیان .
ِ آگاهی هایی که منابع تاریخی کهن و معتبر دربارٔە طریقت رفاعیه در سده های نخست شکل گیری آن به دست می دهند، به طور عمده شامل شرح حال مؤسس آن شیخ احمد رفاعی و برخی دیگر از مشایخ مشهور آن است .
از آن جمله می توان به کتاب السید احمد الرفاعی : حیاته ـ آثاره ، اثر یونس السامرائی ، در شرح حال و زندگی نامه مؤسس طریقت رفاعیه ، و کتاب الطریقۀ الرفاعیۀ وأعلامها اثر محمد احمد درنیقه اشاره کرد که بخش دوم این کتاب به معرفی اجمالی شماری از مشایخ و اعلام این طریقت اختصاص دارد و در آن ، فهرستی از تألیفات مؤلفان وابسته به آن ارائه شده است (درنیقۀ ، ۱۱۱-۲٤٦).
ابن سراج در ادامه ، بیشتر رسالۀ النور الهادی را به شرح کرامات شماری از مشایخ و صوفیان طریقت رفاعیه اختصاص داده است ؛ همچون شیخ احمد رفاعی ، تاج الدین رفاعی و فرزندان و نوادگان وی ، ابراهیم بن مسینا، ابن قلیج ، محمد الرصافی که احوال خود را از تاج الدین رفاعی کسب کرده بود و به او خوارق عادات منسوب بود، همچون نوشیدن سرب مذاب (همو، ۱۲۷پ -۱۳۳پ ).