Abstract:
مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی از جمله مباحثی است که در همه نظام های حقوقی ضرورت بسزایی دارد. هدف اصلی از انجام این پژوهش بررسی و مطالعه ی همه ی جوانب مربوط به مسئولیت کیفری مستقیم و نیابتی اشخاص حقوقی در دو نظام حقوقی ایران و انگلستان است. این پژوهش از نوع توصیفی– تحلیلی است. نتایج پژوهش حاکی از آن بود که در حقوق ایران مقوله ای تحت عنوان مسئولیت کیفری نیابتی که بر اساس آن بتوان فردی را به خاطر رفتار ارتکابی دیگری دارای مسئولیت کیفری دانست پیش بینی نشده است. نظام حقوقی انگلستان برای اشخاص حقوقی مسئولیت کیفری را شناسایی کرده است. انگلستان از جمله کشورهایی است که قبل از پذیرش مسئولیت مستقیم، مسئولیت نیابتی را مورد نظر قرار داده بود. برداشت نظام کیفری کامن لا از مفهوم مسئولیت کیفری نیابتی در حال حاضر به یکی از سه رویکرد موسع مسئولیت کیفری نیابتی، مضیق مسئولیت کیفری نیابتی و رویکرد میانه به مفهوم مسئولیت کیفری نیابتی محدود می شود، البته اغلب حقوقدانان این نظام حقوقی متمایل به رویکرد سوم می باشند.
Machine summary:
اما پذيرش اين مسؤوليت همراه با اين سؤال اساسي است که معيار انتساب جـرم بـه شـخص حقـوقي چيست ؟ چگونه ميتوان عنصر تقصير را به اين موجود اعتباري نسبت داد؟ آيا ميتوان عناصر مادي و رواني جـرم را بـه طور مستقيم به شخص حقوقي منتسب کرد يا اين که بايد بـه صـورت غيرمسـتقيم - نيـابتي- بـه ايـن هـدف نايـل شـد؟ استراتژي نظام کيفري انگلستان و ايران در قبال اين مهم چيست ؟ دکترين حقوقي درخصوص چگونگي انتساب جرم بـه شخص حقوقي قائل به مدل واحدي نيست .
از اين عبارت دو نکته را مي توان برداشـت کـرد: اول اينکـه بـراي تحقق مسئوليت کيفري فعل غير بايد يک رابطه منطقي و کاري بين مرتکب جرم ومتهم وجود داشته باشد به نحـوي کـه بتوان يکي را اصيل وديگري را نماينده او در نظر گرفت و در درجه دوم ، اصيل فقط در صـورتي مسـئول کيفـري عمـل نماينده است که خود دستور انجام آن را داده باشد.
با اين همه ، در برخي از حالات و بر حسـب ضـرورت اجتماعي بر اساس نظريه مسئوليت نيابتي ماخوذ از اصل نمايندگي گاه مسئوليت بر اشخاصـي تحميـل مـي شـود کـه در شکل گيري اجزاي جرم دخالت مستقيمي ندارند اين نظريه که خاستگاه آن حقوق جزاي انگلستان است ، مشعر بـه ايـن نکته است که اشخاص حقوقي هماند کارفرمايان حقيقي نماينده کارکنان خود، اعم از فرودست و فرادست محسوب مـي شوند و در قبال خطاي کيفري آن ها مسئول و پاسخ گو هستند.