Abstract:
کشور ایران یکی از مناطق زلزله خیز دنیا میباشد و گسلهای فعال زیادی با روندهای مختلف در این کشور وجود دارند که هر از چندگاهی با فعالیتهای خود موجب خسارات فراوان جانی و مالی میشوند. با استفاده از برخی شواهد و شاخصهای ژئومورفیک، میتوان به میزان فعالیت نسبی گسلها پی برد. در این تحقیق قسمتی از رشته کوههای البرز در محدوده استان سمنان از نظر فعالیتهای نئوتکتونیکی مورد بررسی قرار گرفته است. در این زمینه شاخصهای کمی مختلفی به کار گرفته شد. برخی از این شاخصها از روی حوضههای آبریز استخراج شد که شامل: نسبت پهنای چارکها، نسبت مساحت چارکها، نسبت جامی و شاخص عدم تقارن حوضهها میباشند. اما نیمرخ آبراهههای اصلی نسبت به فعالیتهای تکتونیکی از حساسیت بالاتری برخوردار میباشند. ازاینرو، مهمترین شاخصهای کمی از روی نیمرخ آبراهههای اصلی استخراج شد که به نحو بهتری میزان فعالیتهای نئوتکتونیکی را منعکس میسازند و مهمترین آنها شامل استخراج شاخص گرادیان طولی، شاخص انحراف از نیمرخ و شاخص تقعر میباشند و کمیتهای مختلفی از روی این شاخصها حاصل شد. همچنین شاخصهای دیگری مانند سینوزیته جبهه کوهستان و نسبت پهنای کف دره به ارتفاع دره مورد استفاده قرار گرفت. برای استخراج شاخصهای کمی از نقشههای توپوگرافی مقیاس ۱: ۲۵۰۰۰، نقشههای زمین شناسی مقیاس ۱: ۱۰۰۰۰۰، تصاویر DEM با قدرت تفکیک ۱۰ متر و تصاویر ماهوارهای IRS استفاده شد. که در این زمینه از نرم افزارهای Arc GIS، Global Mapper و اتوکد بهره گرفته شد. شاخصها نسبت به خط مرجعی که به طول تقریبی ۴۸ کیلومتر از غرب به شرق منطقه کشیده شد، مورد سنجش قرار گرفت. روند تغییرات و موقعیت شاخصها نسبت به خط مرجع در اکثر موارد از روند دو گسل عمده منطقه مورد مطالعه یعنی گسلهای شاهرود و طزره تبعیت میکنند. نتایج حاصل از این شاخصها به همراه برخی از شواهد موجود، نشان دهنده فعال بودن منطقه از نظر فعالیتهای نئوتکتونیکی میباشد.
Machine summary:
ارزیابی فعالیت های نئوتکتونیکی با استفاده از شاخص های کمی ژئومورفیک (منطقه مورد مطالعه : بخشی از البرز شرقی در شمال استان سمنان ) محمد حسین رضائی مقدم ∗، استاد ژئومورفولوژی دانشکده جغرافیا، دانشگاه تبریز منصور خیری زاده آروق ، دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی ، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تبریز چکیده کشور ایران یکی از مناطق زلزلـه خیـز دنیـا مـی باشـد و گسـل هـای فعـال زیـادی بـا رونـدهای مختلـف در این کشـور وجـود دارنـد کـه هـر از چنـدگاهی بـا فعالیـت هـای خـود موجـب خسـارات فـراوان جـانی و مـالی مــی شــوند.
در مورد مورفوتکتونیک و شاخص هـای 1 - forward problem 2 - inverse problem 3 - differential 4 - Bull & McFadden 5 - Willemin & Knuepfer کمی نمایانگر تکتونیک فعال ، محققان مختلفی پژوهش هایی را در مناطق مختلف کشور انجام داده انـد از جملـه : بهرامی (٢٠١٢)، تکامل مورفوتکتونیکی سطوح مثلثی ١و دره های جامی شکل ٢تاقـدیس نوکـوه زاگـرس را مـورد بررسی قرار داد و به این نتیجه رسید که علاوه بر فعالیت های تکتونیکی به عنوان کنترل کننده اصلی مورفـومتری سطوح و دره ها، اقلیم و جهت شیب نیز به عنوان عوامل ثانویه در توسعه لندفرم های مورد مطالعه عمل نموده انـد.
شاخص های کمی تحقیق شامل شاخص های حاصل از نیمرخ طولی آبراهه ها، شـاخص هـای حوضـه ای ، نسبت پهنای کف دره به ارتفاع دره و شاخص سینوزیته جبهه کوهستان می باشند: - شاخص های آبراهه ای تحقیق شاخص گرادیان طولی ١: برای تعیین شاخص گرادیان (SL) از رابطه زیر استفاده می شـود ( :١٩٧٣ ,Hack (رجوع شود به تصویر صفحه) که در آن : УH اختلاف ارتفاع بالادست و پایین دست مقطع جدا شده آبراهـه اصـلی ، УL طـول آبراهـه در مقطع مورد نظر و L طول آبراهه اصلی از سرچشمه تا مرکز مقطع می باشد.