Abstract:
هدف اصلی از نگارش این مقاله، برآورد اثر بازگشتی انرژی در گستره اقتصاد ایران است. در این راستا، در مقاله حاضر مبتنی بر تفسیر اثر بازگشتی بروکس در ترکیب با معادله تجزیه و تحلیل نیروهای محرکه تغییرات زیستمحیطی، روشی متفاوت برای برآورد اثر بازگشتی گستره اقتصاد ایران ارائه شده است. سپس با استفاده از مدل فضا حالت، اندازه اثر بازگشتی انرژی در گستره اقتصاد ایران در دوره 1396-134۶ برآورد گردید. نتایج، نشان میدهد که میانگین سالیانه اثر بازگشتی در دوره مورد بررسی، 57 درصد است. در زیردورههای مورد بررسی نیز بجز برای دوره ۱۳۶۷-۱۳۵۷ اثر بازگشتی انرژی قابل توجه بوده و روندی صعودی دارد که باعث شده است، صرفهجویی واقعی انرژی بسیار کمتر از صرفهجویی بالقوه باشد. با نظر به تأثیر قابل توجه اثر بازگشتی بر صرفهجویی انرژی کشور، جهت کاهش اثر بازگشتی و افزایش میزان صرفهجویی انرژی توصیه میشود، الف) در هنگام طراحی اهداف و سیاستهای صرفهجویی انرژی، اندازه اثر بازگشتی لحاظ شود؛ زیرا کم یا بیش برآورد این اثر، موجب میشود که میزان صرفهجویی واقعی انرژی، بیشتر یا کمتر از مقدار پیشبینی شده آن باشد، ب) برای صرفهجویی انرژی، نباید صرفاً بر بهبود کارآیی انرژی تکیه شود؛ زیرا اگر این سیاستها با اقدامات قیمتی مناسب همراه نباشند، بخش عمدهای از صرفهجویی بالقوه، به دلیل اثر بازگشتی در عمل محقق نخواهد شد. البته صرف تکیه بر سیاستهای قیمتی و رها کردن سیاستهای کارآیی انرژی نیز همین نتیجه را خواهد داشت.
The main purpose of this paper is to estimate the Iranchr('39')s economy-wide energy rebound effect. Based on Brookes’ explanation on the rebound effect combined with the IPAT equation, this paper first presents a different estimation method of economy-wide energy rebound effect. Then, by using the state-space model, Iranchr('39')s economy-wide energy rebound effect is estimated over the period 1967–2017. Results show that the annual average of Iranchr('39')s economy-wide energy rebound effect is 57%. Also, except the 1978-1988 period, in all periods under study energy rebound effect is considerable and it has an increasing trend that makes actual energy saving far less than potential energy saving.
Due to the significant impact of energy rebound effect on Iranchr('39')s energy saving, in order to reduce the effect of energy rebound effect and increase energy saving it is recommended that, first, the amount of the energy rebound effect be taken into account while designing energy saving goals and policies, because its overestimation or underestimation, causes actual energy saving to be more or less than predicted. Second, saving of energy should not be based on improving energy efficiency solely, because if this policy is not accompanied by appropriate price measures, due to the energy rebound effect, a significant amount of the potential energy saving will not be realized in practice. Of course, relying on price policies and abandoning energy efficiency policies will have the same results.
Machine summary:
در زیردوره های مورد بررسی نیز بجز برای دوره ١٣٦٧-١٣٥٧ اثر بازگشتی انرژی قابل توجه بوده و روندی صعودی دارد که باعث شده است ، صرفه جویی واقعی انرژی بسیار کمتر از صرفه جویی بالقوه باشد.
با نظر به تأثیر قابل توجه اثر بازگشتی بر صرفه جویی انرژی کشور، جهت کاهش اثر بازگشتی و افزایش میزان صرفه جویی انرژی توصیه میشود، الف ) در هنگام طراحی اهداف و سیاست های صرفه جویی انرژی، اندازه اثر بازگشتی لحاظ شود؛ زیرا کم یا بیش برآورد این اثر، موجب میشود که میزان صرفه جویی واقعی انرژی، بیشتر یا کمتر از مقدار پیش بینی شده آن باشد، ب ) برای صرفه جویی انرژی، نباید صرفا بر بهبود کارآیی انرژی تکیه شود؛ زیرا اگر این سیاست ها با اقدامات قیمتی مناسب همراه نباشند، بخش عمده ای از صرفه جویی بالقوه ، به دلیل اثر بازگشتی در عمل محقق نخواهد شد.
مطالعات صورت گرفته در ایران برای برآورد اثر بازگشتی یا از شوک کارآیی انرژی با به کارگیری مدل های CGE (خوشکلام خسروشاهی، ١٣٩٩؛ رفیعی و همکاران ، ١٣٩٨؛ سلیمیان و همکاران ، ١٣٩٧) و یا از کشش قیمتی تقاضای انرژی (خوشکلام خسروشاهی و مهدوی، ١٣٩٧؛ اسماعیل نیا و اختیاری نیکجه ، ١٣٩١؛ سالم و اکابری تفتی، ١٣٩٦) استفاده کرده اند.
مبانی نظری با توجه به مکانیسم اثر بازگشتی گستره اقتصاد، بروکس (١٩٩٣ ;١٩٩٢ ;b١٩٩٠ ,Brookes) بیان کرد که به عنوان یکی از روش های پیشرفت تکنولوژی، افزایش کارآیی انرژی، میتواند بهره وری را بهبود بخشد، هزینه تولید را کاهش دهد و بنابراین ، رشد سرمایه گذاری و رشد اقتصادی را به دنبال داشته باشد.