Abstract:
توحید از اصول اعتقادی اسلام است و در میان منابع اسلامی، قرآن بیش از هر منبع دیگری به تبیین آن پرداخته است. عالمترین تبیینکنندگان توحید با رویکرد قرآنی امامان معصوم هستند که دیگران را به آن سفارش نمودهاند. نوشتة پیشرو با شیوه «توصیفی و تحلیلی» سخنان امامان معصوم دربارة توحید ذاتی و صفاتی را تحلیل کرده است. در بخشی از مباحثی که از امامان دربارة توحید، بهویژه توحید ذاتی و صفاتی صادر شده، به آیات صریح قرآن استناد و گاهی از مفاهیم و مفاد آیات استفاده شده است. براساس این رویکرد، میتوان براهین و استدلالهای منطقی بر توحید ذاتی و صفاتی اقامه کرد و اصول اعتقادی صحیح را از آیات زلال وحی استخراج نمود.
Monotheism is one of the doctrinal principles of Islam. From among Islamic sources, it has been dealt with more in the Qur'an than any other source. The most scholarly exponents of monotheism with the Qur'anic approach are the infallible Imams who have invited everyone to believing in the one God. Using the descriptive and analytical method, the present paper has analyzed the words of the Infallible Imams about essential and attributive monotheism. In some of the discussions by the Imams about monotheism, especially essential and attributive monotheism, explicit verses of the Qur'an have been cited and the meanings and contents of the verses have been referred to. Based on this approach, some logical arguments for essential and attributive monotheism can be made and the correct doctrinal principles can be extracted from the explicit the Qur'anic verses.
Machine summary:
اين همان توحيد ذاتي، بهمعناي آن است که خداوند بسيط است و داراي اجزا نيست؛ و در آخر سوره ميفرمايد: «لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُولَد وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَد»؛ نه فرزندي دارد و نه از کسي زاده شده و براي او هيچگاه شبيه و مانندي نبوده است؛ يعني دومي براي خداوند وجود ندارد (ر.
در بخشي از گفتوگوي فتح بن يزيد با امام رضا( نيز حضرت به توحيد ذاتي واحدي اشاره کرده و با استفاده از تعابير قرآني در جواب وي که درباره توحيد پرسيده بود، فرمود: «وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ الْوَاحِدُ الْأَحَدُ الصَّمَدُ لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَد» (کليني، 1407ق، ج1، ص18؛ صدوق، 1398ق، ص۶۱).
يکي از رواياتي که بهنظر ميرسد به اين برهان اشاره دارد، روايتي است که در التوحيد صدوق آمده و در آن از هشام بن حکم چنين نقل شده است: راوي ميگويد: به امام صادق( عرض کردم: چه دليلي بر توحيد خدا وجود دارد؟ امام( با توجه به آيه 22 سورة انبياء به برهان صنع اشاره کرده، فرمود: پيوستگي تدبير جهان و تماميت صنع؛ همانگونه که خداي عز و جل فرمود: «لَوْ كانَ فيهِما آلِهَةٌ إِلاَّ اللَّهُ لَفَسَدَتا» (انبياء: 22) (صدوق، 1398ق، ص250).
روايات فراواني در تبيين يگانگي ذات و صفات خداوند ـ تبارک و تعالي ـ بيان شده است که به چند نمونه اشاره ميکنيم: اميرمؤمنان علي( در تبيين توحيد صفاتي، نخست از نامحدود بودن صفات الهي سخن ميگويد: «الَّذِي لَيْسَ لِصِفَتِهِ حَدٌّ مَحْدُودٌ وَ لانَعْتٌ مَوْجُود» (نهجالبلاغه، 1379، ص22).