Abstract:
یُعدّ التناص بأنواعه ومستویاته المختلفة أحد الظواهر الفنیة المهمة فی تشکیل النص الأدبی المعاصر، فهو من الأسس الجمالیة التی ینهض علیها، لذلک حظی باهتمام بارز من الدارسین فی النقد الأدبی المعاصر، ویحاول هذا البحث استجلاء نوع منه هو التناص القرآنی؛ الذی اخترنا له روایة "یا صاحبی السجن" لأیمن العتوم مدونة تطبیقیة له، وهی مدونة ثریة فی توظیفها للتناص القرآنی؛ مرکزین فی ذلک علی عتبة العنوان - الرئیس منه والعناوین الفرعیة - محاولین تقدیم مقاربة سیمیائیة لها؛ کونها الأنسب فی استنطاق العتبات النصیة، التی وقفنا منها علی توظیف الروایة للنص القرآنی وآلیات اشتغاله فی عتبة العنوان، ودلالاته وأبعاده الفکریة والجمالیة. وبعد البحث یمکن القول إن هذه المقاربة قد حققت الغایة الجمالیة والدلالیة والمعرفیة منها؛ من خلال بحث تجلیات التناص القرآنی فی عناوین روایة (یا صاحبی السجن) بوصفها علامات سیمیائیة دالة، کما خلصت إلی مجموعة من النتائج نجملها فی أن التناص القرآنی فی روایة (یا صاحبی السجن) شکل ظاهرة جمالیة عکست زاویتین من رؤیة الکاتب؛ رؤیة المبدع ورؤیة البطل الذی عاش التجربة واقعا، ما مکنه من نقلها بتفاصیل تظافرت البنی السردیة وعناصرها من زمان ومکان وشخصیات من تصویرها بلغة واصفة بدیعة، ظهر جلیا أثر النص القرآنی فیها؛ إذ أخذ مساحة واسعة من الحضور المباشر وغیر المباشر، عبر نصوص المتن وعناوینها؛ هذه العناوین مع المتن شکلت عتبات عدت نصوصا قائمة بذاتها، نجح من خلالها الروائی أیمن العتوم فی تقدیم صورة فریدة من استغلال الطاقات اللغویة والتصویریة للنص القرآنی الجلیل؛ تجعل منه غایة لوقوف المبدع علیها والإفادة منها علی المستوی اللغوی والدلالی.
بینامتنیت با انواع و سطوح مختلف خود یکی از پدیدههای هنری مهم در شکلگیری متن ادبی معاصر است و به همین دلیل از طرف ناقدان، مورد توجه فراوانی قرار گرفته است. این مقاله در تلاش است تا نوع قرانی تناص را که از غنای خوبی برخوردار است در رمان "یا صاحبی السجن" اثر ایمن عتوم با تمرکز بر عنوان اصلی و دیگر عناوین فرعی مورد بررسی قرار دهد. این پژوهش با شیوه توصیفی-تحلیلی و با رویکرد نقد نشانه شناسی، انجام پذیرفته و بر اساس ان میتوان گفت که این رویکرد به غایت زیبایی شناختی، معنایی و شناختی ان دست یافته است. با بررسی جلوههای بینامتنی قرانی در عناوین رمان (یا صاحبی السجن) به عنوان نشانههای نشانهشناختی مهم، مجموعهای از نتایج به دست امده که بر اساس ان میتوان گفت بینامتنیت قرانی در رمان (یا صاحبی السجن) پدیدهای زیباشناختی است که دو زاویه دید نویسنده را منعکس میسازد. زاویه دید اول ازان خالق و نگارنده اثر و زاویه دید دوم بیانگر قهرمانی است که تجربه داستانی را به عنوان یک واقعیت زندگی کرده است و او را قادر میسازد تا ان را با جزییات ساختارهای روایی ترکیبی و عناصر زمان، مکان و شخصیتها به تصویر بکشد و به زبانی شیوا به توصیف ان بپردازد. نویسنده رمان، از طریق متن و عناوین ان، حوزه وسیعی از حضور مستقیم و غیرمستقیم را به خود اختصاص داده است. این عناوین، استانههایی را تشکیل میدهند که متون مستقلی را به وجود میاورند. ایمن عتوم از طریق این عناوین موفق شده تصویری بینظیر از بهرهبرداری از انرژیهای زبانی و تصویری متن ارجمند قرانی ارايه دهد و ان را هدفی در جهت فایده رساندن در سطوح زبانی و معنایی، قرار دهد.
Intertextuality with its different types and levels is one of the important artistic phenomena in formation of the contemporary literary text; therefore it has received significant attention from critics. This paper focusing on the threshold of the title, the main one and the sub-headings, tries to reveal Quranic intertextuality in Ayman al-Atoum’s novel “Oh My Two Fellow Prisoners” and present a semiotic approach to it. This title is the most appropriate in examining the textual thresholds, from which we stood on the novel’s employment of the Quranic text and the mechanisms of its operation within the threshold of the title, its connotations and its intellectual and aesthetic dimensions. After research, it can be said that this approach has achieved the aesthetic, semantic and cognitive goals of it. By examining the manifestations of the Quranic intertextuality in the titles of the novel as significant semiotic signs, we concluded a set of results to be summarized here: the Qur’anic intertextuality in the novel is an aesthetic phenomenon that reflects two angles of the writer’s vision; The vision of the creator and the vision of the hero who lived the experience as a reality, which enabled him to convey it in detail. It took a wide area of direct and indirect presence, through the texts and its titles; These titles with the text formed thresholds that were considered stand-alone texts, through which the novelist Ayman al-Atoum succeeded in presenting a unique picture of exploiting the linguistic and pictorial energies of the venerable Quranic text, making it a goal for the creator to stand on and benefit from, on the linguistic and semantic levels.