Abstract:
عصر صفویه (9071142 ق) در تاریخ فرهنگی ایران از جنبه های بسیار اهمیت دارد، از جمله به لحاظ رسمیت یافتن تشیع و حمایت دربار از تولیدات فرهنگی شیعی که به بازتعریف هویت ملی انجامید. هدف پژوهش حاضر مطالعه رابطه بین ترجمه و ایدیولوژی تشیع است و با تمرکز بر نظریه فن دایک (1998) و تعریفی نیومارکسیستی از ایدیولوژی، مولفه های اجتماعی، ادراکی و گفتمانی مرتبط با تشیع و ترجمه را بررسی می کند. در این ارتباط، ابتدا، با روش توصیفی تحلیلی، وضعیت اجتماعی سیاسی حاکم بر عصر صفوی و کنش مترجمان مورد مطالعه قرار می گیرد، سپس با تمرکز بر مقدمه ده نسخه خطی از ترجمه های عصر شاه اسماعیل (905930 ق)، شاه طهماسب (930984 ق) و شاه سلطان حسین (11061125 ق)، تاثیر ایدیولوژی در گفتمان مترجمان بررسی می شود. این مطالعه نشان می دهد که مترجمان مورد بررسی با جانب داری از ایدیولوژی تشیع در بازتولید گفتمان شیعی سهیم بوده اند و تصریح امامت حضرت علی (ع) و ضرورت تبعیت از ایمه، کاربرد کلماتی با بار معنایی مثبت در وصف خاندان پیامبر اکرم (ص) و کلماتی با بار معنایی منفی در توصیف مخالفان آنها و مشروعیت بخشی به پادشاهان صفوی و مشروعیت دهی به تشیع اثنی عشری با استناد به آیات قرآنی، نمود گفتمانی این جانب داری است.
Machine summary:
در ايـن ارتبـاط ، ابتـدا، بـا روش توصيفي تحليلي ، وضعيت اجتماعي سياسي حاکم بر عصر صفوي و کنش مترجمان مورد مطالعه قرار مي گيرد، سپس با تمرکز بر مقدمۀ ده نسخۀ خطي از ترجمه هاي عصر شاه اسماعيل (٩٠٥ـ٩٣٠ ق )، شاه طهماسب (٩٣٠ـ٩٨٤ ق ) و شاه سلطان حسين (١١٠٦ـ١١٢٥ ق )، تـأثير ايـدئولوژي در گفتمـان مترجمـان بررسي مي شود.
اين مطالعـه نـشان مـي دهـد کـه مترجمـان مـورد بررسـي بـا جانب داري از ايدئولوژي تشيع در بازتوليد گفتمـان شـيعي سـهيم بـوده انـد و تصريح امامت حضرت علي (ع ) و ضرورت تبعيت از ائمه ، کاربرد کلمـاتي بـا بار معنايي مثبت در وصف خاندان پيامبر اکرم (ص ) و کلماتي بـا بـار معنـايي منفي در توصيف مخالفان آنهـا و مـشروعيت بخـشي بـه پادشـاهان صـفوي و مشروعيت دهي به تشيع اثني عشري با استناد به آيات قرآني ، نمود گفتماني ايـن جانب داري است .
نظر به تعاريف و مؤلفه هاي بالا، پژوهش حاضر برآن اسـت کـه بـه بررسـي بافـت اجتماعي سياسي اي که مذهب تشيع را به عنوان ايدئولوژي غالب در عصر صفوي مطرح کرد، و تأثير اين کلان بافت بر کنش مترجمان بپردازد و نمود گفتمـاني ايـن تـأثير را در 1.
از آنجا که مطالعۀ حاضر به طورخاص بـر ترجمـۀ آثـار شـيعي و تأثيرپـذيري آن از کلان بافت ايدئولوژيک عصر صفوي متمرکز است ، در ذيل ، به نمود متني اين کلان بافت بر گفتمان يک مترجم حرفه اي يعني ، علي بن حسن زواره اي و دو عالم طراز اول يعنـي ، محمدباقر خاتون آبادي و آقاجمال خوانساري پرداخته مي شود.