Abstract:
تحلیل گفتمان از نظریههای مهم ادبی در تحلیل متون است. نظریهای که با واکاوی معانی پنهان کلام، فرصتی نو را برای نگرش متفاوت به متون ادبی باز کرده است. زبان، قدرت و ایدئولوژی از مولفههای مهم رویکرد انتقادی این نظریه است. که لایههای پنهان زبان را در متون شفاهی و کتبی به منظور نشان دادن چگونگی شکلگیری و بازتولید گفتمانهای قدرت و سلطه میکاود و روابط پنهان قدرت را آشکار میسازد. در نگاه «فوکو» و «فرکلاف» قدرت در سیاست خلاصه نمیشود و در شئون مختلف جوامع بشری حضور دارد. بر این اساس، شناخت ساختار قدرت در قلههای رفیع متون منظوم عرفانی و بالاخص آثار عطار، میتواند حائز اهمیّت باشد. آشکارترین وجهۀ شعر عرفانی، صورت بندی مسلّط گفتمانی «خدامحوری» یا «مرکزیت قدرت متافیزیکی و معنوی» است. در این متون، بویژه در آثار عطار، تقابلی روشن میان قدرت گفتمان معنوی با قدرت گفتمان حاکمیتی و سیاسی وجود دارد. در اکثر حکایات عرفانی مشارکان (پیر، ولی، عارف، حکیم و...) در سه جهت مشخص تلاش میکنند1. تثبیت صورت بندی مسلط گفتمان «خدا محورانه» 2. نقد، تقابل و مبارزه، با بازتولید سلطه در قدرت سیاسی-حاکمیتی (شاهان و امیران) 3. مشروعیت زدایی و غیریت سازی از سایر مراکز قدرت. مثل قدرت زاهد و عابد و حاکم و محتسب و قاضی
Discourse analysis is one of the most important literary theories in the analysis of texts. A theory that, by analyzing the hidden meanings of the word, has opened up a new opportunity for a different attitude to literary texts. Language, power and ideology are important components of this theory's critical approach. The secret layers of the language are presented in oral and written texts to illustrate the formation and reproduction of power discourses and domination and reveal the hidden relationships of power. In the eyes of Foucault and Freclough, power in politics is not summed up and is present in various aspects of human societies. Accordingly, the recognition of the power structure in the peaks of praise of the mystical texts, and in particular the works of Attar, can be important. The most obvious aspect of mystical poetry is the dominant form of the discursive form of "Khamid al-wujiri" or "centrality of metaphysical and spiritual power." In these texts, especially in Attar's works, there is a clear contrast between the power of spiritual discourse and the power of sovereign and political discourse. In most of the mystical narratives of the companions (old, but, mystic, wise, etc.), they work in three distinct directions. Confirmation of the dominant form of "God-centered" discourse 2. Criticism, confrontation and struggle, with the reproduction of domination in political power - sovereignty (kings and emirs) 3. Legitimation and impersonation of other centers of power. Like the power of the zeal, the devotee, the ruler, the mohassabi and the judge
Machine summary:
از اين منظر است که مولانا ميگويد: اوليا را هست قدرت از اله تير جسته باز آرندش ز راه (مثنوي، دفتر ١: ١٦٦٩) هر که خواهد همنشيني خدا تا نشيند در حضور اوليا (مثنوي،دفتر٢ :٢١٦٣) و در همين راستا عطار در مقام ابوسعيد ابوالخير و بايزيد بسطامي ميگويد: سخن بشنو ز سلطان طريقت سپه سالار دين ، شاه حقيقت به هر جزوي هزاران کل علي الحق به کل محبوب حق ، معشوق مطلق شگرفي کافتاب اين ولايت درو ميتابد از برج هدايت سليمان سخن در منطق الطير که اين کس بوسعيد است ابن ابوالخير (عطار، ١٣٨٦الف :١٥١٧ -١٥١٤) توصيفاتي که به غير از مدح پيامبر و خلفا، دربارٔە ساير مشارکان کمتر يافته ميشود.
دراين باره شفيعي کدکني در صفحات نخستين تصحيح منظومۀ مصيبت نامه به نقل از هلموت ريتر ميگويد: «من در نوشته هاي اسلاميِ ديگر- که در آن ها از حکّام نقد شده است - چنين انتقاد اجتماعي تند سخت ، که در داستان هاي عطّار از ارباب قدرت شده است نديده ام » (عطار، ١٣٨٨: بعد از صفحۀ تقديم ) تحليل گفتمان از اين مقوله با نام غيريت سازي و مقاومت يا مبارزه با قدرت ياد ميکند.