Abstract:
مطالعه قالی معاصر ایرانی، با شناخت مؤلفههای زیباییشناختی تصویری انواع طرحها در مناطق مختلف میسر است. طرح گلستانی یکی از انواع طرحهای قالی معاصر تبریز بوده که براساس رویکرد زیباییشناختی سنتی و معاصر با زبان تصویری (نگارههای تصویری) در ساختار چندمتنی تحول یافته است. بهنحوی که در این طرح، نگارههای تصویری به شیواترین بیان در کثرت متون تجسم یافتهاند. مسئله اصلی این پژوهش، نمود تصویری نگارههای طبیعتگرا در تحول طرح گلستانی قالی معاصر تبریز است. بنابراین هدف از این پژوهش، شناخت و تحلیل مؤلفههای تصویری طرح گلستانی جهت شناخت بیشتر قالی معاصر تبریز است. سوال اساسی این پژوهش عبارت است از: مؤلفههای اصلی نگارههای تصویری بهعنوان ویژگی تصویری طرح گلستانی تبریز کدامند؟ این پژوهش به شیوۀ توصیفی- تحلیلی با رویکرد زیباییشناختی و با استفاده از منابع کتابخانهای و بررسی اسناد تصویری، به مطالعه و تحلیل نگارههای تصویری طرح گلستانی قالی معاصر تبریز پرداخته است. در این راستا جامعۀ آماری مورد مطالعه قالیهای طرح گلستانی معاصر (سدۀ اخیر تبریز) بوده که از آن میان، 9 نمونه از قالیهای گلستانی انتخاب شدهاند. گردآوری دادههای تصویری با مراجعه به وبسایت موزهها، مطالعه تصاویر پایاننامهها و کتب مرجع و با استفاده از تصویربرداری از قالیها انجام یافته است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که تحول در طرح گلستانی براساس رویکرد زیباییشناختی سنتی و معاصر شکل گرفته است. در این راستا مؤلفههای سنتی چون ساختار هندسه متن برمبنای هندسه ایرانی- اسلامی و به صورت چندمتنی و کثرت متون مشهود بوده و مؤلفههای معاصر براساس تصویرگرایی نزدیک به طبیعت در نگارههای تصویری نمایان است. کثرت کاربرد نگارههای تصویری در طرح گلستانی معاصر تبریز بنابر ساختار زیباییشناختی این طرح براساس کثرت متون و مؤلفههای تصویری دورۀ معاصر (مانند الهام از طبیعت به صورت تصویری واقعگرا از آن) نمود یافته است. دو مؤلفه تصویری طرح گلستانی در کثرت قاببندی فضای چندمتنی با نمود نگارههای طبیعتگرای تصویری و استفادۀ گسترده از نگارههای تصویری بوده که از واقعگرایی بیشتری برخوردار میباشند.
Ulugh Beg, The son of Shahrukh and the grandson of Amirtimur, is one of the prominent figures in history. He ruled for 40 years across the Transoxiana. During his rule, he promised to develop the arts of painting, calligraphy, wood decorations, metalwork, pottery, and so on. The wooden works of Gorkani period proved that it had a different style from that of Ilkhani. However, from the beginning of the Gorkani period, some similarities with the Ilkhani period were detected. Among the best wooden examples, left from Gorkani era, one can mention the Ulugh Beg wooden chest. This chest includes various motifs including geometric patterns, slimes, rotating khatais used in all parts of the chest. These beautiful motifs were decorated with techniques such as jovak, small inlay, and zamudgari. This article has tried to adopt a detailed look at decorations and implementation techniques deployed on this fund through the perspective of structuralism. The question raised in this research is about the kinds of motifs and techniques used in creating the composition of this beautiful work, according to its type of use? The purpose of this article is to review and introduce the techniques and motifs on the Ulugh Beg wooden box and its relevance. The method of the current research is descriptive-analytical, and its data were collected through library study. The results indicated that the wooden chest of Ulugh Beg was used to store ornaments and, for this reason, delicate and winding motifs were used in its decoration, all of which were displayed in fine and deep inlays. In other words, 70% of decorations on this box is inlay work. Regarding the size of the box, Jovak technique has also been deployed skillfully in diversity of patterns, which have mainly been applied to the opening edge of the box and in its corners. This technique has beautifully been executed in two colors, black and white. The types of carving used for this wooden chest are very similar to the works belonging to the Timurid era, but there are significant differences in details and elegance of the works. Also, gold has been used to adorn this chest.
Machine summary:
نتـايج حـاکي از آن اسـت کـه کـاربرد پاييز و زمستان ۱۴۰۱ صندوق چوبي الغ بيگ ، احتمالا نگهداري زيورآلات بوده است و به همين دليل ، در آراستن آن از نقوش بسيار ظريف و پر پيچ وخـم بـا منبـت ٣٥ ريز و با عمق زياد استفاده کردهاند به طوريکه تمامي نقوش به صورت برجسته نمايان شدهاند.
يکي از اين آثار، صندوق چوبي الغ بيگ در موزه توپکاپي ميباشد که با تکنيک ها و نقوش مختلفي کار شده است .
قفسۀ چـوبي چندضـلعي ديگـري در مـوزه هنرهـاي اسـلامي – تـرک اسـتانبول وجـود دارد (تصوير۷) که جووکهاي به کار رفته در اين جعبه نيز با دو رنگ سياه و سفيد و در هر ضلع آن به صورت حاشيه کار شده است و نقش مايه هاي متنوعي نيز در آن ديده ميشود (٢٢٩ ,٢٠٠٩ Hayeri Demiril).
نوع اين اجرا و ترکيب بندي (طرح لچـک و تـرنج ) در آثـار ديگـر ايـن دوران بيش تر به صورت گرهچيني بوده و نقش ها (اسليمي و ختاييهـا) در داخـل تصوير۱۳: نقوش اسليمي و ختايي درون آلت هاي گرهچيني، آن آلــت هــا اجــرا مــيشــدهاند (تصــوير۱۳) و در برخــي جاهــا فقــط بــه نســبت مربوط به صندوق قبر شيخ صفيالدين اردبيلي (نگارندگان) ترکيب بندي و زمينۀ کتيبه ها، طراحي در داخل کادرها هم انجام شده اما اغلب نقوش اسـليمي و ختـايي بـه کار رفتـه روي صـندوق الغ بيـگ ، به صورت لچک و ترنج در زمينۀ مربعي و يا مستطيلي طراحي شدهاند.