Abstract:
طبق حکم ماده 17 قانون مجازات اسلامی دیه، اعم از مقدر و غیر مقدر، مالی است که در شرع مقدس، برای ایراد جنایت غیر عمدی بر نفس، اعضاء و منافع و یا جنایت عمدی، در مواردی که به هر جهتی، قصاص ندارد، به موجب قانون، مقرر می شود. دیه و قصاص در اسلام بر معیار ارزش معنوی انسان مقتول نیست، بلکه یک دستور خاصی است که ناظر به مرتبه بدن انسان کشته شده میباشد، نشانه آن این است که اسلام بسیاری از افراد اعم از زن و مرد را که دارای اختلاف علمی یا عملیاند متفاوت میبیند و تساوی آنها را نفی میکند، و در عین حال دیه آنها را مساوی میداند. در قانون مجازات اسلامی ایران تفاوتهایی در اعمال مقررات کیفری بین زن و مرد وجود دارد، که حداقل در یک برداشت ظاهری چنین بهنظر میرسد که به جنس ذکور امتیاز و برتری داده شدهاست. همچنین تعارض این احکام با اصول مسلمی چون مساوات و عدالت در اسلام مشهود است. لذا چنین احکام و قوانینی را که حداقل برای ناظر بیرونی با برخی از مبانی پذیرفته شده ناهمخوانی و ناسازگاری مینماید را از نظر فقهی و دیدگاه فقها و همچنین از نظر قانون مورد بررسی و پژوهش قرار دادهایم تا دریابیم که مبانی و اساس این احکام و همچنین علل و حکمت آنها چه بوده است و ادلهی فقها و حقوقدانان در این زمینه چیست. همچنین بررسی کنیم که آیا موضوع تفاوت زن و مرد در دیه و قصاص تابع شرایط و مقتضیات زمان و مکان بوده است و با تغییر شرایط و حضور زن در همهی عرصههای سیاسی اجتماعی، اقتصادی و بحث حقوق بشر میتوان به عنوان احکام ثانوی، مقررات جدیدی در آن بوجود آورد، و یا اینکه نه این احکام جزء قوانین ثابت و لایتغیر بوده و برای همه زمانها شامل میگردد. در این پژوهش با تکیه بر آراء و نظریات فقها و حقوقدانان به بررسی آیات و روایات و ادلهای که در زمینه دیه و قصاص زن و مرد وارد شدهاست، پرداختهایم با این امید که بتوان به تحلیل همه جانبه از این موضوع دست یافت.
Machine summary:
با توجه به مطالب بيان شده در اين جا سوالاتي مطرح شده است که در اين پژوهش ، محقق به دنبال پاسخ گويي به آنها است ، که در ذيل به آنها اشاره شده است : ١) با اينکه اسلام دين مساوات است ، دين عدالت است و حديث معروف نبوي ميگويد: «المسلمون تتکافا دمائهم »، مسلمان ها خونبهايشان برابر است پس چرا خون زن نيم بهاي خون مرد ميباشد؟ ٢) آيا قوانين و احکام ديه و قصاص زن و مرد با توجه به شرايط کنوني جهان و حضور زن در همه ي عرصه هاي سياسي، اجتماعي، اقتصادي و بحث حقوق بشر ثابت است يا خير؟ بخش اول : کليات و مفاهيم اوليه در زمينه ي ديه و قصاص زن و مرد کتاب ها، پايان نامه ها و مقالاتي نگاشته شده است ، اما در آنها به بررسي قانون مجازات اسلامي بر اساس روايات و آيات قرآن و همچنين شأن نزول آنها و ارتباط اين آيات با روايات موجود کمتر توجه شده است ، و اينکه اجماع علما تا چه حدي از اعتبار و حجت برخوردار ميباشد.
فقه عامه و ديه اعضا و جراحات اصل تفاوت و اختلاف در ديه زن و مرد در قطع عضو، نقص عضو و جراحت و جنايت غير قتل ، در نگاه فقه سني امر مسلمي است و از هيچ کس قول به تساوي به طور مطلق ٢٩ عاملي، کرکي، عليبن حسين (محقق کرکي)، جامع المقاصد في شرح القواعد، موسسه آل بيت عليهم السلام ، قم - ايران ، چاپ دوم ، ١٤١٤ق .