Abstract:
تفسیر مقاصدی، تفسیری است که به بیان مقاصد قرآن که احکام به خاطر آنها تشریع شده و نیز کشف معانی الفاظ به معنای توسعه در دلالتها با مراعات سایر قواعد تفسیر میپردازد. پس از پیامبر اکرم و برخی صحابة کرام ایشان، افرادی نظیر ترمذی، ابوبکر قفال و شیخ صدوق از کسانی بودند که به موضوع مقاصد شریعت اهتمام ورزیدند و این اندیشه پس از این افراد فراز و فرودهایی را طی کرد. در دوران معاصر نیز ابن عاشور از زمرة مفسرانی است که به این مهم در تفسیر قرآنی خویش توجه وافری نمود. ابن عاشور در پی نوعی تجدید حیات علمی، نوزایش دینی و رهاسازی امت از جمود بر مبنای روشهای پذیرفته شدة دینی و عقلی و از طریق اصلاح باورها، اندیشه و عمل در عین احترام به دست آوردهای قابل قبول پیشینیان، دست به نگارش این تفسیر زد. این مقاله با روشی توصیفی – تحلیلی، به بررسی سیر تاریخی مقاصد شریعت و به دنبال کشف برخی از دستاوردهای مهم تفسیری اندیشة مقاصد با تأکید بر نگاه ابن عاشور رفت و دریافت که اعتقاد راسخ وی در به کارگیری دانش مقاصد شریعت، منجر به ایجاد پیوند بین مقاصد و آیات الهی قرآن کریم گردید و در نهایت پس از حدود چهار دهه تلاش، تفسیری از کتاب الهی رقم خورد که بتواند این همگرایی را نشان دهد و دستاوردهای قابل ملاحظهای را بر دانش تفسیر بیفزاید.
After the Holy Prophet and some of his companions, people like Tirmidhi, Abu Bakr Qafal and Sheikh Saduq were among those who paid attention to the purpose of Sharia and this thought went through ups and downs after these people. In the contemporary era, Ibn Ashur is one of the commentators who paid great attention to this important issue in his Qur'anic commentary. Ibn Ashur started writing this commentary in pursuit of a kind of scientific revival, religious renewal and liberation of the nation from stagnation based on accepted religious and intellectual methods and through reforming beliefs, thought and action while respecting the acceptable achievements of the predecessors. This article, with a descriptive-analytical method, investigated the historical course of the purposes of the Sharia and sought to discover some important interpretative achievements of the thought of the purposes by emphasizing the view of Ibn Ashur and found that his firm belief in the application of the knowledge of the purposes of the Sharia led to the creation of a link between The purposes and divine verses of the Holy Qur'an became clear, and finally, after about four decades of efforts, a commentary of the divine book was established that could show this convergence and add significant achievements to the knowledge of interpretation.
Machine summary:
بدين سان اين جستار با نگاهي اجمالي به سير تاريخي مقاصد الشريعه در مقام پاسخ به اين پرسش است که : دانش مقاصد شريعت و اهتمام به آن چه دستاوردهاي مهم تفسيري به طور عام و در نگاه ابن عاشور در تفسير التحرير و التنوير به طور خاص داشته است ؟ در ادامه و در پي پاسخ به اين پرسش ، نخست به بررسي ريشه هاي تاريخي انديشۀ مقاصدي ميپردازيم : ٣) مرحلۀ ابداع دانشواژه : / اين مرحله با ابوعيسي محمد ترمذي(م .
ابن عاشور در کتاب مقاصد الشريعه ، مقاصد را به دو بخش عام و خاص تقسيم کرده است : الف )مقاصد عام شريعت : وي آنها را معاني و حکمتهاي لحاظ شدٔە شارع در همه يا اکثر احوال شريعت ميداند به نحوي که به يک نوع خاص از احکام اختصاص ندارد که در اين نوع ، اوصاف کلي شريعت و اهداف عمومي آن داخل ميشود؛ همانند: اخلاص در عبادت خداوند متعال ، رفع حرج ، نهي از فساد و افساد، عدالت ، آزادي و ...
بيشتر نوشته هاي ابن عاشور در زمينۀ اصلاح ديني و اجتماعي است که از اين ميان ميتوان به موارد ذيل اشاره نمود: الف – اصول التقدم في الاسلام ، ب – اصول النظام الاجتماعي في الاسلام ، ج – مقاصد الشريعه الاسلاميه و د – اليس الصبح بقريب (الغالي، ١٩٩٦م .