Abstract:
هدف پژوهش حاضر بررسی شیوههای مهندسی فرهنگ نماز در جامعه اسلامی براساس تفسیر تنزیلی است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده، و ضمن توجه به فضا و جو نزول آیات و سورههای قرآن کریم، به تبیین مهمترین راهکارهای قرآن برای نهادینه کردن فرهنگ نماز در عصر نزول پرداخته است. نتایج نشان داد که خداوند ابتدا به اسوهمداری و معرفی اسوه پرداخته، سپس با تبشیر، انذار، تکریم و داستانسرایی، به بصیرتافزایی نسبت به نماز و اصلاح نگرش افراد میپردازد و در گامهای بعدی، فریضهسازی، زمینهسازی، تدریج و تدرج، مداومت و محافظت و... انجام میشود. البته این روشها به صورت دورانی و چرخشی در موقعیتهای مناسب، با هر روشی از آیات قرآن کریم قابل اتخاذ است؛ به طوری که از اولین سورههایی که بحث نماز در آنها قرار دارد تا آخرین سوره نازل شده در مدینه، این روشها پیوسته به صورتهای گوناگون (چنانکه در بررسی آیات مشهود است) قابل مشاهده میباشد. همچنین با تثبیت فرامین پیرامون نماز و نهادینه کردن فرهنگ آن، میتوان همه نهادهای فرهنگی جامعه را در ابعاد مختلف به زیباترین نمادها رساند و نمودهای زشت را از ساحت فرهنگ جامعه بشری بدون محدودیت تاریخی، با کارآمدی همیشگی و پایدار زدایید و زمینههای ترقی و پیمودن مسیر کمال را فراهم آورد.
The purpose of the present study is to review methods of engineering culture of
prayer in Islamic society based on revelation exegesis. The research method is
descriptive-analytic and it has regarded the context and condition of revelation of verses
and chapters of the Noble Qur’an and has also dealt with the most important strategies
proposed by the Noble Qur’an to institutionalize the culture of prayer during the age of
revelation. The results showed that God has initially started with introducing models,
then he has raised people’s awareness by encouragement, discouragement, reverence, and
storytelling. In the next stage, giving proposals, paving the ground, gradual gradation,
perseverance, preservation, and so on are conducted. Of course, these methods can be
adopted in rotation with any of the methods in the verses of the Noble Qur’an in
appropriate conditions. From the first verses about the discussion of prayer in the Qur’an
to the last chapters revealed in Medina, these methods have ever been visible in different
ways (as it is noticeable in the review of verses). Furthermore, by consolidating
commands in terms of prayer and institutionalizing its culture, we can make all cultural
institutions in society achieve the most beautiful symbols and remove all ugly images
from the realm of culture in human society without any historical limitation and with
permanent and sustainable efficiency to pave the ground for improvement and passing
the path of perfection.
Machine summary:
١. پژوهش حاضر برگرفته از: پايان نامه کارشناسي ارشد، با عنوان «مهندسي فرهنگ سازي نماز در تفسير تنزيلي»، دانشجو: سعيده آقايي اقدم ، استاد راهنما: محمد سبحاني يامچي، ارائه شده در دانشکده علوم قرآني مراغه ، دانشگاه علوم و معارف قرآن کريم ، سال ۱۳۹۴ است .
خداوند باريتعالي در فرهنگ سازي نماز در ميان عرب جاهلي، بعد از معرفي پيامبر اکرم (ص ) و برشمردن خصوصيات ايشان ، از پيشينيان و انبياي گذشته نيز ياد ميکند، چنانکه رو به حضرت موسي کرده و او را به حضور قلب ، و پيوسته به ياد خدا بودن در نماز دعوت ميکند «إنني أنا الله لا إله إلا أنا فاعبدني و أقم الصلاة لذکري » (طه ، ۱۴)، که اين امر در صورت اخلاص در نماز و استمرار در آن ِ امکان پذير است .
سپس به صورت َ ِ يک جمع بندي از تمام افتخاراتي که در آيات ديگر پيرامون انبياء بزرگ و صفات و حالات آنها و مواهبي که خداوند به آنها داده بود، ياد ميکند و با ذکر پيروان راستين اين پيامبران بزرگ (جوادي آملي، ۱۳۸۹، ُ ج ۶، ص ۸۳ ؛ مکارم شيرازي، ۱۳۷۴، ج ۱۳، ص ۱۰۰)، آن مواهب را تکميل کرده و ميفرمايد: «أولئک ِ الذين أنعم الله عليهم من النبيين من ذرية آدم و ممن حملنا مع نوح و من ذرية إبراهيم و إسرائيل و ممن ْ َ ٍ هدينا و اجتبينا إذا تتلي عليهم آيات الرحمن خروا سجدا و بکيا» (مريم ، ۵۸).
روش هاي قرآن براي مهندسي فرهنگ نماز براساس ترتيب نزول آيات بدين شرح است ؛ که ابتدا به اسوه مداري و معرفي اسوه ميپردازد، سپس با بصيرت بخشي به اصلاح نگرش آنها ميپردازد و در گام هاي بعدي، به فريضه سازي، زمينه سازي، تدريج و تدرج و استمرار و محافظت بر عمل ميپردازد.