Abstract:
هلموتریتر، مارگرت اسمیث، آقابزرگ تهرانی و..... با ترجمۀ آثار عطّار نیشابوری سبب توجه برخی از ملّتهای دیگر به آثار عطّار شدهاند. اگر این ترجمهها بیشتر معرفی شوند، هم پژوهشگران و جویندگان جوان را مفید خواهد بود و هم مشتاقان مطالعۀ آثار عرفانی، از آشنایی و مطالعۀ این ترجمهها بهرهمند خواهند گردید. با دیدن و مطالعۀ این ترجمهها، ممکن است پژوهندگان دیگر نیز برآن شوند تا آثار عطّار را به زبانهای دیگری که ترجمه نشده است، ترجمه کنند. و این خود موجب آشنایی بیشتر جوامع بشری با آثار این عارف و شاعر گرانقدر، خواهد شد. و به تبع آن گرانسنگی فرهنگ و ادب ایران اسلامی برای جامعۀ جهانی بیش از پیش آشکار خواهد شد.
در زمینۀ کتابشناسی عطّار تا کنون کارهایی انجام شده است و کتابهایی مانند «کتابشناسی عطّار» از علی میر انصاری و «نفوذ و رواج تذکرهالاولیای عطّار در پاکستان» و..... از زمرۀ این کارهاست. امّا در زمینۀ کارنامۀ تحلیلی عطّار پژوهی به خصوص در خارج از ایران، کمتربحث و بررسی شده است. از این روی نویسندگان این مقاله بر آن شدند تا در این زمینه اندکی تامل کنند.
Machine summary:
در مورد جایگاه و پایگاه عطار در شعر عرفانی، به همین اندازه، کافی است بگوییم که: مولانا جلالالدین محمد بلخی، که او را قلّۀ شعر عرفانی نامیدهاند، میگوید: «عطار، روح بود و سنایی، دو چشم او ما از پی سنایی و عطار، آمدیم» و در جای دیگر، بازمیگوید: «هفت شهر عشق را عطار گشت ما هنوز اندر خم یک کوچهایم» درﺑﺎره شاعر و عارف بلند آوازۀ اﻳﺮاﻧﻲ، عطّار ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري وآﺛﺎر ﺑﺮﺟﺴﺘۀ او ﺑه ﻮﻳﮋه مثنویها و نثر ماندگار او در کتاب تذکرهالاولیا، ﭘـﮋوﻫﺶﻫـﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ، اﻣـﺎ در ﮔﺴﺘﺮۀ عطّارﭘﮋوﻫﻲ در خارج از مرزهای ایران، ﻫﻨﻮز ﺟﺎي ﺑﺴﻴﺎري از ﭘـﮋوﻫﺶﻫـﺎي ﺑﺎﻳﺴـﺘﻪ و ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﺑﻨﻴـﺎدي ﺧﺎﻟﻲ اﺳﺖ.
هر چند قارۀ آسیا بیشترین توجه را به عطّار داشته است امّا به دلیل توجه ویژۀ چند نویسندۀ اروپایی مانند هلموت ریتر،که در شناسایی و معرفی عطّار به جهان نقش بسیار شایانی داشتهاند، -در حالیکه هیچ تناسب زبانی و خطی با فرهنگ مردم ایران ندارند-، بنا را بر بررسی آثار عطّار در اروپا گذاشتیم که اگر وقت مجال داد در آیندهای نزدیک، تأثیر و استقبال عطّار را در قارّههای دیگر نیز بررسی خواهیم کرد.
یکی از نخستین اروپاییانی که در معرفی عطّار به جهان غرب بسیار مؤثر بود خاورشناس فرانسوی، سیلوستر دوساسی است که در نیمهی دوم قرن هیجدهم و اوایل قرن نوزدهم ویرایش و ترجمهی او از پند نامه چند بار به چاپ رسید.
در این میان، باید گفت: نخستین کسی که به طور نسبتاً جامع و گستردهای به جایگاه و شان ادبی و عرفانی عطار پرداخت، خاورشناس برجستهی آلمانی، هلموت ریتر (۱۸۹۲-۱۹۷۱) بود که حاصل پژوهشهای عمیق خود را در بارۀ وجوه مختلف فکری و اعتقادی عطّار در کتاب ارزندۀ «دریای جان» منتشر کرد.