Abstract:
«روان‌شناسی اسلامی» علم مطالعه «نفس» و کارکردهای آن است تا با کشف یا تولید قانونمندی های حاکم بر آن، به تأمین سلامت روانی و ایجاد زندگی خوب در راستای هدف متعالی بپردازد که خدای متعالی برای انسان رقم زده است. این موضوع در کشور اسلامی ایران بیش از سه دهه است که محل توجه اندیشمندان دینی، دغدغه مندان فرهنگی، و برخی از نهادهای علمی قرار گرفته است. در مقاله حاضر مؤلفان با بررسی مروری در میان آثار تاریخی و پژوهش های کنونی در پی آن بوده اند که بررسی روندشناسانه ای در گذشته، حال، و آینده روان‌شناسی اسلامی در ایران داشته باشند. بدین منظور ابتدا تاریخچه روان‌شناسی اسلامی در ایران در دو محور «پیشگامان» و «جریانهای قرن حاضر» بررسی شده، سپس آثار و نهادهای علمی فعال در روان‌شناسی اسلامی معرفی شده، و در نهایت از محدودیت‌ها و چشم انداز آینده روان‌شناسی اسلامی در ایران بحث کرده اند. یافته های پژوهش نشان داد که در کنار آثار دانشمندان بنام اسلامی، همچون فارابی، ابن سینا، زکریای قزوینی، سهل بلخی، ربان طبری، در کتب علمای نامدار شیعه همچون کلینی، صدوق، سید بن طاووس، و سید رضی نیز آثار روانشناختی قابل ردیابی است؛ و در آثار دانشمندان قرن 7 تا 13 هجری همچون سهروردی، نصیرالدین طوسی، ملاصدرا، فیض کاشانی، و ملا احمد نراقی به ایده های روانشناختی پرداخته شده است. روند روان‌شناسی اسلامی در قرن حاضر نیز از چهار مرحله دوره تمهید، دوره پالایش و موج اول تأسیس، دوره مقایسه، و دوره موج دوم تأسیس عبور کرده است. آثار روان‌شناسی اسلامی در دهه های حاضر نیز در قالب «کتب»، «مجلات»، «همایشها»، و «برنامه های آموزشی» نمود یافته است. تا به حال، حدود 90 جلد کتاب، 13 مجله علمی، 14 همایش ملی و بین المللی، صدها پایاننامه در مقطع ارشد و دکتری، ده ها کرسی علمی ترویجی، تدوین و ارائه شده و 10 رشته رسمی دانشگاهی شکل گرفته و نهادهای علمی روان‌شناسی اسلامی در قالب «مراکز آموزشی پژوهشی» (11 مرکز)، «انجمن های علمی» (3 تشکل)، و «مراکز خدمات روانشناختی» (6 مرکز) در حال فعالیت هستند.
Islamic Psychology is the scientific study of “nafs” and its functions so that with the discovery or construction of rules of nafs helps people with their mental health and making a good life in line with the transcendent goal that God the Almighy has determined for mankind. This has been the subject of religious scholars in Iran, cultural concerns, and some scientific institutes. In this paper we aimed to review historical and recent publications in order to provide the knowledge on past, present, and future trends of Islamic psychology in Iran. In doing so, we first reviewed the history if Islamic psychology in Iran evolving two poles: “the frontiers” and “movements in the current century”; then scientific publications and institutions active in the field of Islamic psychology have been introduced and finally the limitations of future directions of Islamic psychology in Iran have been discussed. Our findings showed that along with publications of well-known Islamic scholars such as al-Farabi, Avicenna, Zakariya al-Qazwini, Abu Zayd al-Balkhi, Ali ibn Sahl Rabban al-Tabari, psychological works are traceable in Shiite well-known scholars such as al-Kulayni, al-Saduq, Sayyed Ibn Tawus, and Sharif Radhi. Among the work of scholars of 1300s-1900s, such as Suhrawardi, Nasir al-Din al-Tusi, Mulla Sadra, Fayz Kashani, and Molla Ahmad Naraqi there are some psychological ideas. Islamic psychology in the current century has gone through four stages: preparation; refinement and the first wave of establishment; the establishment; comparison and second wave of establishment. Islamic psychological work in recent decades have manifested itself in “books”, “journals”, “symposiums”, and “curriculums”. To date, around 90 books, 13 scientific journals, 14 national and international symposiums, hundreds of theses and dissertations, and scientific meetings have been produced and introduced; 10 academic programs have been established; and there are some scientific institutions of Islamic psychology in the shape of 10 “research and education centers”, 3 “scientific associations”, and 6 “centers for psychological services”.
(
, 
, 
)
