روش‌شناسی محمدعابدالجابری در نقد عقل‌عربی Journal Article

این مقاله در صدد است با بررسی برخی از آثار محمد عابدالجابری، اندیشمند معاصر مراکشی، به روش‌شناسی او در تدوین منظومۀ نظری‌ موسوم به تکوین عقل عربی بپردازد. این اعتقاد که روش ﭼﯿﺰی از ﭘﯿﺶﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻣﻌﯿﻦ و در ﺑﺮدارﻧـﺪة دﯾـﺪﮔﺎﻫﯽ ﭘﯿﺸﯿﻦ، ﺛﺎﺑﺖ و ﻓﺮﺳﺨﺖ ﻧﯿﺴﺖ؛ بعنوان هسته اصلی روش‌شناسی جابری و اقتباس‌های مختلف روشی او از اندیشمندان و مکاتب مختلف و گاه متعارض غربی نشان داده می‌شود. او روش را ابزاری بدون هدف می‌شمارد که به نسبت موضوع، وجه تاریخی آن، حیات اجتماعی و... امکان اﻧﻌﻄﺎف، اﻧﻄﺒـﺎق یا تغییر دارد. روش جابری در پژوهش میراث عربی- اسلامی آمیزه‌ای از روش ساختاری، تحلیل تاریخی و تفکیک بین عناصر ایدئولوژیک و معرفتی است.تحلیلِ‌تاریخی وجه مهمی از روش جابری است که تنها پس از مواجهۀ بی‌واسطه با متن آغاز می‌گردد. همچنین بررسی مواردی چون کلیت‌سازی و تعمیم آن، توجه و بکارگیری رویکرد روان‌تحلیلگری، وجۀ هرمنوتیک تفسیرهای تاریخی، و روش بومی‌سازی‌مفاهیم. به عنوان یکی از مهمترین نتایج در این مقاله به این امر تاکید می‌گردد که روش شناسی او بخصوص بکارگیری ساختارگرایی ضمن اینکه امکانات تحقیق تاریخی را در تحقیقات جابری گسترده کرده، ولی همزمان موجب ایستایی و حتی تحمیل ساختارهای انتزاعی و غیر واقعی به متن تاریخی شده‌است.

This article seeks to examine some of the works of Mohamed Abed al-Jaberi, a contemporary Moroccan thinker, on his methodology in formulating a system of theory called the development of the Arab intellect.The belief that the method is changeable and does not involve the presupposition of specific and rigid content; It is shown as the core of Abed Al-Jabri's methodology.Structuralism is Jaberi's most important theoretical approach in the field of method, which dominates throughout his work.At this stage, the text with cultural, political, economic and social contexts, historical margins, time of its creation, production environment, environmental culture, factors affecting its production, interpretations, influences, possibilities that it has taken or created and characters around it The issues are being reconsidered.Algebraic uses of Western schools such as generalization, application of psychoanalytic approach, hermeneutic aspect of historical interpretations and localization of concepts are considered.In methodology, Jabri makes a new and unique practical claim by separating the ideological elements of Islamic heritage from the epistemological elements. Thus, bias prevention solutions are another area of study in this article.The application of structuralism, while expanding the possibilities of historical research, has also caused stagnation and even the imposition of abstract and unrealistic structures on the historical text.The separation of Ibn Rushd's Maghribi philosophy from Ibn Sina's Eastern philosophy is his most important theoretical background in his critique of Islamic civilization. Which also shows the most important ideological aspect of algebraic research.Keywords: Mohammad Abed al-Jaberi, Methodology, Structuralism, Historical Analysis, Arabic Reason

در روش او متن تـاریخی بـا زمینـه هـای فرهنگی ، سیاسی ، اقتصادی ، اجتماعی ، حواشی تاریخی ، زمانة ظهـور، محـیطِ تولیـد، فرهنـگ ، عوامل تولید، امکان هایی که برگرفته یا ایجاد کرده و شخصـیت هـایی کـه حـول و حـوش آن مطرح اند مورد بازاندیشی قرار می گیرد. ( برای آگاهی بیشتر بنگرید به اکبرزاده ١٣٩٨) اما آیا جابری اساساً نومعتزلی است ؟ اطلاع دقیق از عقیده فلسفی - کلامی جابری ، می تواند به مقدار زیادی ما را در درک روش کار او در بررسی فرهنگ و اندیشه عربی - اسـلامی و نیـز سوگیری های احتمالی او در خوانش میراث یاری نماید. درحالی که دیگران بر تعدد و تمایز اندیشه ها تاکید مـی کننـد و ادعـای وحـدت علـوم را، اقدامی ایدئولوژیک می شمارند، جابری دقیقاً تلقی و انگاره تعدد ماهیتی علوم اسلامی - عربی از هم دیگر را محصـول عـدم تفکیـک سـاحت ایـدئولوژی از ایپسـتمولوژی دانسـته و بـر ایـن عقیده است که : این اعتراض که عقل عربی اسلامی واحد وجود ندارد، بلکه دانش اسـلامی بـه اعتبـار شاخه های بیان (ادبیات و نقد)، عرفان و فلسفه ، دانش صنفی است که هر صنفی یا طبقه ای بر اساس آن می اندیشد، اعتراضی است که بین تحلیل معرفت شناختی و ایدئولوژیک خَلط و اشتباه می کند؛ عقل و دانش صنفی دانش به معنـای اپیسـتمولوژیک کلمـه نیسـت ؛ بلکـه ایدئولوژی این یا آن گروه خاص است .