Abstract:
در پرسش از ماهیت پژوهش و مبانی علمی ـ نظری در نظام اسلامی، میتوان
پاسخ داد:
1. روشهای پژوهشی، بویژه در مسائل تربیتی، تابعی از نوع سؤالاند و
میتوان آنها را بعنوان معیاری بر اعتبار پاسخها و یا نتیجهگیریهای پژوهش
تلقی کرد.
2. تحقیق، کوشش منظم و سازمانیافتهای است که محقق با گزینش روشهای
متناسب، به سؤالهایی که برای او مطرح است، پاسخ میدهد و در حل
مشکلات و مسائل برحسب مورد، ایفای نقش میکند.
3. واژه «تحقیق» ازلحاظ ریشهشناسی، از «حق» و «حقیقت» بهمعنای
جستجو و فحص است؛ و حقیقتجویی، گرایشی است که میتوان از آن به
عطیه یا ودیعهای الهی یاد کرد. محقق واقعی بهدنبال کشف حقیقت است و
هیچگاه درصدد توجیه خود و یا گروه و دستهای که به آنها تعلق دارد،
نیست.
4. منابع کسب علم و دانش متنوعاند و در مقولههایی چون دانشهای مبتنی بر
وحی و الهام، عقل و خرد انسانی، مشاهده و تجربه، و سندیت خلاصه
میشوند.
5 . قلمرو اندیشه محقق، فراتر از درک و شناخت عمومی است؛ زیرا بین
تحقیق و معرفت عمومی، تفاوت بسیار است و نه بسیار که ماهوی است. از
تفاوتهای ارائهشده میتوان اتخاذ معیار کرد و به خودسنجی دست یافت و
قضاوت کرد که آیا در حریم تحقیق سیر میکنیم یا آنکه از سطح معرفت
عمومی فراتر نرفتهایم.
Machine summary:
"گرچه توضیح فوق بسیار مختصر و حتی ابتدایی است، از همین توضیح اندک میتوان دریافت که «تحقیق» از لحاظ ریشه و اشتقاق، «جستجو از حقیقت» است و محقق واقعی بر آن است تا با انتخاب روش مناسب برای یافتن هر سؤال و آمادگی کامل در مواجهه با خطرات و موانع احتمالی، گمشده خویش را بیابد و به حل مشکلات مورد نظر خود برسد؛ و به قول حکیم ابوالقاسم فردوسی: پژوهش نمای و بترس از کمین سخن هرچه باشد به ژرفی ببین (2) 2.
هرچند در مورد این منبع از دانش و معرفت ممکن است بین اهل نظر اختلافهایی وجود داشته باشد، اما در اینکه منبعی از منابع است، تردید نمیتوان کرد؛ چراکه اگر بعنوان مثال، برای آگاهی از آمار دانشآموزان کشور به اسناد و مدارک وزارت آموزش و پرورش مراجعه میکنیم، اگر آمار ازدواج و طلاق و فراوانی جرایم و تخلفات را از وزارت دادگستری میگیریم، و اگر برای آگاهی بر فتاوای حضرت امام (رضوانالله تعالی علیه) به کتاب تحریرالوسیله مراجعه میکنیم، طبیعی است که برای تشخیص بیماری سرطان و یا یک مشکل تربیتی، ______________________________ 1.
در پایان این بخش از بحث و بعد از آشنایی مقدماتی با مبانی نظری ـ علمی پژوهشهای تربیتی، ضروری است برای رسیدن به یک نتیجه علمی و کاربردی، مسائل بنیادین تعلیم و تربیت در جامعه اسلامی برحسب قرار گرفتن آنها در حوزه هر یک از منابع پنجگانه کسب علم و معرفت تفکیک و در معنای درست کلمه بحث و بررسی و پژوهش شوند."