Abstract:
مسأله «تشبیه و تنزینه» خداوند، از جایگاه والایی در میان الهیون، اعم
از متکلم و فیلسوف و عارف برخوردار است، و بحثهای زیادی را به
دنبال داشته است، و به ظهور نحلههایی انجامید.
این مقاله به عنوان پیش در آمدی بر دیدگاههای آنان است، اما بحث
تفصیلی آن در مقالات بعدی خواهد آمد، و سرانجام به بهترین تفسیر
از «تشبیه و تنزینه» که عارفان مسلمان ارائه دادهاند خواهیم پرداخت.
Machine summary:
"این که آیا کثرت، در مظاهر است یا در وجود؟ آیا میان حق تعالی و خلق او شباهتی وجود دارد یا نه؟ چگونه خداوند با همه موجودات معیت دارد و همه چیز مخلوق اوست و مؤثری غیر از او نیست، اما او هیچ رنگ و تشخص نمیگیرد؟ یعنی: در حالی که حق در همه مظاهر سریان دارد، چگونه موجب تقیید و محدودیت او نمیشود؟ پاسخ اینها و دهها سؤال دیگر را باید در تبیین درست از تشبیه و تنزیه جستجو کرد.
قرآن و زبان عرفی اکنون سؤال این است که چرا در متون مقدس از الفاظ و واژههایی استفاده شده که موهم تشبیه خالق به مخلوق و محدودیت و یا جسمانیت خدا میشود؟ محیی الدین این گونه سؤال را عنوان میکند: «چرا خداوند به زبان عرف سخن گفته است؟» (40) و در مقام جواب میگوید: از آن جا که قرآن به زبان عربی نازل شده است، بنابراین همه ویژگیهای این زبان را نیز دارا میباشد؛ یعنی تمام قواعد حاکم بر زبان عرب را مراعات نموده و در قالب آنها سخن گفته است.
» چنان که ظاهرا آیه نشان میدهد، خداوند با کلمه و (لکن البر) در مقام تعریف بر است، اما هیچ تعریفی صورت نمیگیرد، از آن نوع تعاریفی که در علم و فلسفه و منطق آورده میشود که دارای جنس و فصل باشد؛ بلکه فقط به ذکر الگو و نمونه بسنده میکند و میگوید: «نیکی، کسی است که ایمان به خدا و روز جزا داشته باشد» این روش، نقص و عیبی بر قرآن و یا دیگر متون مقدس نیست، بلکه هدف قرآن (که هدایت است) ایجاب میکند که برای ایجاد انگیزه به ارائه نمونه و الگو بپردازید."