Abstract:
نخستین مطالعات منظم تهرانشناسی در دوره قاجار به ویژه در دوران بلند سلطنت ناصرالدین شاه صورت گرفت. در میان تحقیقات
معاصرین درباره تهران، حق تقدم با اثر مرحوم عبدالحجة بلاغی نائینی است. پس از وی، دکتر حسین کریمان به پژوهش در جغرافیای
تاریخی ری و تهران پرداخت و بهترین و کاملترین پژوهش او در این باره، کتاب تهران در گذشته و حال است. آثار مرحوم جعفر شهری نیز
درباره تهران از ویژگی خاصی برخوردار است.درباره شهر تهران در چند دهه اخیر، پژوهشهای گستردهای شکل گرفته، که کتاب جغرافیای تاریخی تهران نوشته محسن معتمدی از آن
جمله است. این کتاب مفصلترین اثر در تهران پژوهی است و مؤلف بیشتر منابع و مآخذ موجود را دیده و اطلاعات لازم را از آنها
استخراج کرده است. با وجود فواید مترتب بر این کتاب، اشکالاتی بر آن وارد میباشد که از آن جمله است: 1. بخش عمده مطالب کتاب، نقل قولهای مستقیم و پراکنده از منابع است. 2. وقایع تاریخی با تفصیل بسیار و غیر ضروری ذکر شده است. 3. مآخذ مطالب برخی از فصول، منحصرا یک کتاب یا یک مقاله است.4. مطالب برخی فصول، با منابع همخوان نیست.5. برخی مطالب بدون ارجاع به مآخذ اصلی آمده است.6. محلههای تهران دوره آقا محمدخان قاجار بر پایه نقشه سال 1275 ه . ق تهران وصف شده است و...
Machine summary:
"این کتاب مفصلترین اثر در تهرانپژوهی است و مؤلف بیشتر منابع و مآخذ موجود را دیده و اطلاعات لازم را از آنها استخراج کرده است.
بیش از همه محمد حسن خان اعتماد السلطنه،وزیر انطباعات که به مباحث جغرافیایی و اجتماعی علاقهمند بود،در آثار متعدد خود به آن پرداخت و اطلاعات سودمندی فراهم آورد که بعدها جزو منابع اصلی کسانی شد که به پژوهشهای تهرانشناسی روی آوردند.
در آثار او منابع به دقت معرفی نمیشود،اما او توانسته است با مطالعهء گستردهء روزنامهها و کتب مربوط به عصر قاجار و مهمتر از همه زیستن با تودهء مردم تهران در چند دهه،اطلاعات گستردهای به دست آورده و همراه با شنیدهها و دیدههای خود آنها را با ذوق سلیم و نثری دلپذیر عرصه دارد.
مثلا بناهای تاریخی و بقاع متبرکه در بخش مربوط به دوران ناصری آورده شده،درحالیکه اساس مطالب از نوشتههای محمد تقی مصطفوی است و او تحقیقات خود را براساس آخرین وضعیت این اماکن در دهههای سی به بعد نوشته است.
مثلا در فصل مربوط به روستاهای پیرامون تهران در دوران ناصر الدین شاه،وضیعت این روستا براساس فرهنگ جغرافیایی ارتش و تاریخ تهران عبد الحجة بلاغی توصیف شده است درحالیکه وضع این روستاها متغیر بوده و در زمان مورد بحث مؤلف احتمالا رونق بیشتری داشته است.
مثلا تمامی فصل 61 با عنوان«بقاع متبر که»از کتاب آثار تاریخی طهران تألیف محمد تقی مصطفوی برگرفته شده است که از منابع متأخر است و شرح وضعیت بقاع در عصر ناصر الدین شاه فقط براساس آن کافی به نظر نمیرسد."