Abstract:
آیا آل بویه،این خاندان ایرانی که توانستند در دوران سلطهء خلافت عباسی حکومتی شیعی تأسیس کنند،واقعا همانطور بودهاند که منابع عرب از آنان تصویر میکنند؟این سؤالی است که در واقع مقالهء حاضر در پاسخدهی به آن میکوشد.نگارنده یا طرح این فرضیه که گرچه طبیعتا نمیتوان آل بویه،یا هر حکومت دیگری را بهطور کامل از تمامی آنچه دربارهء آنها دامن زده شده است،مبرا دانست؛اما منابع عرب دربارهء آنان با بیانصافی کامل سخن راندهاند چنانکه از موازین عقلپسند خارج شدهاند؛و این در حالی است که حاکمان آل بویه در زمینههای ادبی،فرهنگی و شعر و...حتی خوشان صاحبنظر و تأثیر بودهاند و نواقص و کاستیهای اجتماعی و سیاسی دوران حکومت آنان گرچه تا حدودی از ظلم و بیعدالتی برخی حاکمان این خاندان ناشی میشده،اما در کل بیش از هر چیز از درگیری آنان در جنگها و نابسامانی هایی نشأت میگرفت که اجبارا توجه آنها را بیشتر به سمت رفع این مشکلات معطوف میساخت.
Machine summary:
"ازاینرو،مقاله حاضر با توجه به این ویژگی منابع عرب، گرچه آل بویه را کاملا از هرگونه نواقصی مبرا نمیدارد،سعی در اثبات این فرضیه دارد که بر خلاف ادعای اغلب نویسندگان عرب،این خاندان ایرانی در بسیاری از زمینههای علمی،ادبی و فرهنگی تأثیرگذار بودهاند و کاستیهای سیاسی و اجتماعی مشهود در تاریخ این دوره، ضمن آنکه تا حد زیادی از سوی مورخان،برجسته و بزرگنمایی شدهاند؛میتوان گفت در سطح واقعی آن بیش از هر چیز معلول درگیری مداوم آنان در جنگها و ناملایمات سیاسی آن دوران بوده است و البته در تداوم حکومت این خاندان برخی از حاکمان آل بویه خود نیز به علت ظلمها و بیعدالتیهایی که مرتکب میشدند،موجب اختلال در وضعیت زندگی عمومی بودند.
اگرچه نویسندگان و مورخین پس از دوره آل بویه بسیاری از شاعران نوپرداز فارسیزبان عربی سرای این عصر و دورههای پیش از آن را مانند مهیار دیلمی متهم به زندقه و نفاق افکنی و مجوسیت نمودهاند و تشیع ایشان را دلیلی برای رسیدن به پستهای دولتی و مناصب اداری دانستهاند،و نمونه آن را در یکی از قصاید اسماعیل بن یسارنسائی مشاهده میکنیم که صاحب کتاب الاغانی درباره وی اینچنین مینگارد:«وی فردی شعوبیگرا که بر ضد اعراب تعصب بسیاری داشت و اشعار فراوانی در مدح فارسیان از خود بر جای گذاشته است»(لاغانی.
نتیجهگیری با دقت در آنچه ذکر شد،درمییابیم که آل بویه در برخی موارد از قبیل شعر و تشویق شاعران بسیار فعال بودند و حتی قالبهای جدید شعری نیز در این دوره به وجود آمد؛اما در زمینهء اجتماعی و سیاسی،بیش از هر چیز به خاطر جنگهای مداومی که امرای آل بویه همیشه در آنها درگیر بودند و نیز به علت ظلم و بیعدالتی احتمالی برخی از آنان،وضعیت معیشتی مردم سیر نزولی پیمود و فقر و بدبختی را برای ایشان به بار آورد."