Abstract:
تزکیه نفس در هندسه معرفتی حکمت متعالیه، جایگاه ویژهای دارد که بدون آن نمیتوان به عمق محتوای بسیاری از مسائل آن رسید. اما رسیدن به روشی مناسب برای این منظور، اندکی دشوار است. نوشته حاضر درصدد تبیین روشهای ملاصدرا برای تزکیه نفس است که انسان را در مسیر فهم و معرفت صحیح قرار میدهد. ملاصدرا به این منظور، دو دسته از توصیهها را در لابهلای آثارش مطرح کرده است: توصیههای کلی و اجمالی که جنبه موعظه یا تشویق دارند؛ و توصیههای کاربردی که جنبه عملی و اصلاحی دارند. نوشته حاضر با بررسی برخی از مبانی و اصول فلسفی ـ عرفانی مسئله، به نقد و بررسی روشهای تهذیب نفس برای دست یافتن به سطح والایی از درک حقایق هستی از نظر ملاصدرا میپردازد.
Machine summary:
"5 مسائل مورد تأکید در این توصیه قریب هفده نکته مهم به قرار ذیل است: مروت در خواندن و قضاوت درباره کتاب، ترک عادت تقلید و ترک پایبندی به نظر مشهور، جدا شدن از خودرأیی، مهاجرت از نفس و مسافرت به سوی پروردگار، بهرهگیری از چراغ هدایت نبوت، درخواست فهم اسرار هستی از باطن ولایت، تجرید تام قلب، تطهیر کامل سر، انقطاع شدید از مخلوقات، مناجات فراوان با خداوند، روی گردان شدن از شهوات و ریاستها و سایر هدفهای پست حیوانی، داشتن نیت صاف (خلوص نیت) و دین خالص، تهذیب نفس، تصحیح عقیده، نورانی کردن دل و تطهیر آن برای ورود طوافکنندگان آسمانی آن، رو کردن به جانب کعبه مقصود و توجه به پروردگار، و عبادت همراه با تفکر و نظر.
ملاصدرا این مسئله را در باب معنا و محتوای هدایت بیان کرده است: برای این هدایت درهای متعدد و راههای فراوانی وجود دارد و این راهها و درها در حقیقت، مسائل علمی و مقاصد دینی هستند؛ زیرا هر قاعده کلی نقش قابل ملاحظهای در به دست آوردن ملکه نورانی هدایت دارد؛ زیرا اگر نظری باشد تأثیر آن در تنویر دل، مستقیم و بالذات است، و اگر عملی باشد تأثیر آن در صفای دل، تهذیب خاطر و طهارت نفس، به واسطه عمل به مقتضای آن است.
عزلت: ملاصدرا ضمن تعریف و توصیف دقیق «عزلت»، آن را به عنوان یکی از راههای ریاضت، تزکیه نفس و درک حقایق، مورد تأکید و توصیه قرار داده و نوشته است: سرآمد همه امور برای کسی که خداوند به او فطرتی صاف، ذکاوتی شدید، طبعی لطیف، فهمی گیرا، و استعدادی فراوان داده، این است که به امور پست دنیوی و جاهطلبی مشغول نباشد، بلکه از اموری که مانع کمالند دوری کند و با خلوت انس گیرد."