Abstract:
موقعیت جغرافیایی منطقهء کردستان و بیتوجهی به سرنوشت مردمان آن در طول تاریخ معاصر،سبب شکلگیری جنبشهایی در آن منطقه شده که پارهای از آنها نه تنها از پایگاه مردمی برخوردار نبودهاند بلکه به صورت دستاویزی برای قدرتهای بیگانه در آمدهاند تا از طریق آن به اهداف و مقاصد خود دست یابند.شورش شیخ عبید الله کرد،به رغم تلاشی که عمدتا برخی از مآخذ کردی برای مردمی جلوه دادن آن به عمل آوردهاند، از جمله شورشهایی است که با اتکا به کشورهای خارجی نظیر انگلستان و به ویژه حکومت عثمانی در واپسین دهههای سده نوزدهم میلادی به وقوع پیوست.در مقالهء حاضر با اشاره به چگونگی آغاز و فرجام شورش،نقش حمایتی دو کشور مذکور به ویژه تاثیر سیاستها و اقدامات جانبدارانهء حکومت عثمانی از آن را در مناسبات ایران و عثمانی در دوره ناصری مورد بررسی قرار خواهیم داد.
Machine summary:
"بدون تردید در این میان شورش شیخ عبید الله کرد که در واپسین سالهای دههء نوزدهم میلادی/سدهء سیزدهم هجری قمری به وقوع پیوست،از جمله عواملی است که روابط سیاسی دو کشور همسایه را تحت الشعاع خود قرارداده و سبب تشدید نفوذ بریتانیا در امور داخلی دو کشور به ویژه ایران شده است.
برخی او را نخستین ناسیونالیست بزرگ کرد دانسته و قیام او را از برخی جهات با قیام شاه اسماعیل صفوی قیاس کردهاند2؛اما شواهد و اسناد قابل اطمینان که بیانگر مردمی بودن جنبش باشد در دست نیست با این حال کردها همواره به عنوان منجی به او نگریسته و به وی و پدرش شیخ طاها رهبر فرقه نقشبندیه3ارادت داشتهاند (NASERI,1977:135) و گفته شده است که حتی در بین خاندان سلطنتی قاجار،شیخ طاها از شان و مقام والایی برخوردار بوده است؛ به طوری که محمد شاه قاجار که تحت تاثیر صدراعظم خود،حاج میرزای آقاسی تمایلات صوفیانه یافته بود برای تامین مخارج تکیهگاه شیخ چندین ناحیه را به خانقاه او اختصاص داد4.
نتیجه بررسی جامع و در عین بیغرضانهء روابط سیاسی ایران و عثمانی در عصر حاکمیت سلاطین قاجار به ویژه دوره ناصری،واقعیت تلخ و غیرقابل انکاری را برای ما مسلم می- سازد و آن اینکه عثمانیها برخلاف ادعاهای خود مبنی بر تمایل به داشتن روابطی پایدار و صلحآمیز با ایران،هرگز در ادعاهای خود صادق نبوده،همواره از طرق مختلف درصدد تضعیف موقعیت همسایهء مسلمان خود ایران برآمدند،شورش شیخ عبید الله نقشبندی و حمایت آشکار دولتمردان عثمانی از ایشان که وی را به زندگی در«زیر سایهء عدالتگستر دولت عثمانی امیدوار میساخت»،نمونهء بارز دیگری از مواضع و سیاستهای خصمانهء آنان در قبال ایران بود که در نوشتار حاضر بدان پرداخت شد."