Abstract:
منصب و نهاد«واقعهنویس»یا«مجلس نویس»به عنوان یک منصب دیوانی نوپا در دورهء شاه عباس اول صفوی با هدف و انگیزهءخاصی پایهگذاری شد.وظایف و کارکردهای این نهاد دیوانی جدید ترکیبی بود از وظایف وزیراعظم،منشی الممالک و مستوفی الممالک؛و اختیارات تام و ویژهای برای آن در امور لشکری و کشوری در نظر گرفته شد که گاهی با وظایف مناصب و مشاغل دیگر تداخل پیدا می کرد.همین مسئله سبب ابهام و پیچیدگی در شناخت وظایف این نهاد قدرتمند دیوانی شده است منصب واقعهنویسی به تدریج دچار تحول و دگرگونی در وظایف گردید.ضبط و ثبت وقایع و رخدادها به عنوان بخشی از وظایف«واقعهنویس»در کنار روی آوردن برخی صاحبان این منصب به تاریخنویسی سبب شده است،گزارشگران خارجی و برخی محققین بین نهاد«واقعهنویس»و«وقایع نگاری»(تاریخ نویسی) رابطه و پیوندی قائل شوند،در صورتی که با وجود رویآوردن برخی از«واقعهنویسان»به تاریخ نویسی، هیچگاه یا دستکم در دورهء صفوی تاریخ نویسی و وقایعنگاری جزو وظایف دیوانی و شغلی آنان نبودهاست.بعد از سقوط صفویان با وجود مشاهده پارهای از وظایف و کارکردهای این نهاد در مناصب دولتی مانند«وقایع نگار»،نامی از آن در سازمان اداری و دیوانی افشاریان،زندیه و قاجاریه دیدهنمیشود این مقاله پیدایش،دگرگونی و زوال این نهاد قدرتمند دیوانی و رابطهء آن را با تاریخنویسی بررسی می کند.
Machine summary:
"ضبط و ثبت وقایع و رخدادها به عنوان بخشی از وظایف«واقعهنویس»در کنار روی آوردن برخی صاحبان این منصب به تاریخنویسی سبب شده است،گزارشگران خارجی و برخی محققین بین نهاد«واقعهنویس»و«وقایع نگاری»(تاریخ نویسی) رابطه و پیوندی قائل شوند،در صورتی که با وجود رویآوردن برخی از«واقعهنویسان»به تاریخ نویسی، هیچگاه یا دستکم در دورهء صفوی تاریخ نویسی و وقایعنگاری جزو وظایف دیوانی و شغلی آنان نبودهاست.
جدید بودن این منصب و پیشینهء دیوانی نداشتن آن در تشکیلات اداری و حکومتی ایران قبل از صفویه،پیدایش و زوال سریع آن نسبت به نهادهای دیوانی دیگر،و تداخل وظایف آن با برخی مناصب و مشاغل برجستهای چون منشی الممالک و وزیراعظم(مینوروسکی،همان:95،118)و مهمتر از همه-آن چیزی که این مقاله بر بررسی آن تاکید میکند-نظر برخی بر همسانی و یکسانی واقعهنویسی به عنوان یک منصب و نهاد دیوانی با وقایعنگاری و تاریخ نویسی به معنای مصطلح آن، فهم دقیق وظایف و کارکردهای آن را با مشکل و ابهام جدی مواجه میسازد.
به نظر میرسد بعد از مرگ میرزا محمد صادق مروزی با وجود افراد شناختهشدهای که عهدهدار این منصب بودند این منصب حالت تشریفاتی داشته و وظایف و کارکردهای سابق آن به سایر نهادها و مناصب اداری و دیوانی محل شده است.
با سقوط صفویان و از بین رفتن بسیاری از نهادها و مناصب تشکیلات و سازمان های اداری و دیوانی صفویه،منصب واقعهنویسی و مجلسنویسی به مفهومی که در تشکیلات عصر صفوی بود از بین رفت و پارهای از وظایف و کارکردهای آن در مناصب و مشاغل دیگر از جمله منصب وقایعنگاری وارد گردید."