Abstract:
مطهر رضوی در شهر مشهد است،نقش مهمی در رشد و توسعهء این شهر داشته است. اما این عامل در دورهء صفوی تقویت شد و بین عوامل سیاسی و تاریخی با عوامل محیطی و مذهبی نوعی تعامل مثبت به وجود آمد،بهگونهای که پس از این تاریخ،شهر مشهد از اعتلا و رشد خاصی برخوردار و به یکی از شهرهای بزرگ و تأثیر گذار ایران تبدیل شد.در این مقاله سعی شده است تأثیر عوامل سیاسی و تاریخی مربوط به دورهء صفوی بهعنوان یکی از مهمترین عامل اعتلای این شهر بررسی شود.فرایند تشکیل و توسعهء شهرهای ایران در دورهء اسلامی را میتوان باتوجه به عوامل مختلفی مانند محیط طبیعی،دوران تاریخی و سیاسی،عوامل تجاری و بازرگانی، اوضاع فرهنگی و بهویژه عوامل مذهبی بررسی کرد.اما در این زمینه،محیط طبیعی یا جغرافیایی و نیز عوامل مذهبی همواره مهمترین نقشها را ایفا کردهاند،بهطوری که غالبا بر موقعیت و جهتگیری مسیرهای عمدهء تجاری نیز تأثیر گذاشتهاند.توسعهء شهرهای این دوره به قدرت حکومتها نیز بستگی داشته و ظهور و توسعه و سقوط یک شهر با جریانات سیاسی و تاریخی در ارتباط کامل بوده است،بدین معنی که در یک دورهء تاریخی معین با عدم امکان دستیابی به امکانات اقتصادی و فنی مؤثر مکان جغرافیایی شهر بیحرکت و نازا،در دورهء تاریخی دیگر با بهرهگیری از دادههای اقتصادی و عملی و فنی وسیع،رشد شهر سریع تر و پویاتر بوده است.دشت کشف رود که شهر مقدس مشهد در آن واقع شده،باتوجه به برخورداری از مجموعهای از عوامل مطلوب زیستمحیطی از جمله منابع آب شیرین به صورت چشمهسارها و رودهای فصلی،هوای مساعد،خاک حاصلخیز،پوشش غنی گیاهی و مراتع سرسبز،موجبات جلب توجه و اقامت جمعیتهای انسانی و مهاجرین را از کهنترین زمانها فراهم آورده است.به جز عوامل محیطی،عوامل مذهبی هم که وابسته به قرارگرفتن حرم
Machine summary:
"افزایش تعداد سکنه در آبادانی،وسعت و جمعیت شهر مشهد اواخر عهد همین بس که علی رغم درگیریها و جنگهای مخرب متعددی که در این شهر بین نادقلی افشار و ملک محمود سیستانی،بر سر تصاحب قدرت صورت گرفت،شهر مزبور بسیارآباد و پررونق بوده و حدود 06 هزار خانه مسکونی در آن زمان،نشانگر توسعه و اعتلای قابل ملاحظهء شهر مشهد نسبت به دورهء قبل یعنی تیموری است که هنوز این شهر بهعنوان یک شهر مهم مطرح نشده بود و در مقایسه با شهرهای بزرگ ایران،شهری کوچک محسوب میشد.
هرچند که مهمترین عامل و به عبارتی هستهء تشکیل و توسعهء این شهر،شهادت و تدفین امام رضا(ع)در آنجا است و از سوی دیگر عوامل محیطی و جغرافیایی نیز برای توسعهء آن مهیا بوده،زیرا شهر مزبور در یک حوضهء میان کوهستان و در طول جادهء تجاری با جهت شرقی-غربی-واقع شده و زمینهای زراعی حاصلخیز داشته است که با قناعت و تا اندازهای از طریق کشف رود که از رشته کوههای البرز(بینالود و هزار مسجد)سر چشمه میگیرد،آبیاری میشود،تنها در دورهء تاریخی صفوی بود که این استعدادها شکوفا و مشهد به شهری بزرگ تبدیل شد.
علاوه براین،سیاستهای اقتصاده و مذهبی و نیز امنیت حاکم بر ایران طی این دوره که کاملا متأثر از عامل تاریخی و سیاسی دورهء صفویه به خصوص تدابیر و سیاستهای منطقی شاه عباس اول است،نمودهای دیگری از تأثیر گستردهء ادوار تاریخی بر سیر شهر نشینی و توسعهء شهرها است."