Abstract:
مستدرک‌نگاری در فرهنگ مکتوب اسلامی،پژوهشی است نکته سنجانه که از دیرباز نویسندگان مسلمانان پرداختن به آن را به هدف تکمیل،اصلاح و نقد آثار پیشینیان ضروری یافتند و گونه‌های مختلف از مستدرک را در حوزه‌های گوناگون علوم اسلامی به قلم آوردند.به تدریج مستدرکات در فهرستگان آثار اسلامی،به نوعی از کتاب دینی تبدیل شد و تألیف آن ضوابط و معیارهایی یافت. پژوههء حاضر،با رویکردی تحلیلی به بازشناسی ماهیت کتاب‌شناختی مستدرک و گونه‌های مشابه آن، همانند تکمله پرداخته است.پیشینهء تاریخی استدراک نگاری و اقسام مختلف آن،بیانگر تلاش‌های ژرف مستدرک نگاران در پالایش علمی میراث اسلامی است که به آرامی،به بالندگی هرچه بیشتر کتاب دینی در تاریخ فرهنگ اسلامی انجامیده است.وجود رویکرد انتقادی در نگارش برخی از مستدرکات،نشان از روحیه سنجش و نقد نگری مؤلفان آن،به همراه گونه‌شناسی نمونه‌های برتر آن در دانش‌های حدیثی،از دیگر مطالب بحث شده نویسنده در این مقاله است که نخستین پژوهه کتاب‌شناسی در این موضوع می‌باشد و امید است هم‌سنگ دیگر پژوهش‌های کتاب‌شناسی باشد.
Machine summary:
"هرچند مستدرک،یکی از عناوین وابستهء کتاب‌شناسی است،با این حال نباید آن را تنها عنوان وابستهء گروهی از آثار اسلامی به شمار آورد؛چراکه نامگذاری روشمند و غایت‌نگر برخی از کتاب‌های دینی به این عنوان،در پس خود تاریخ توسعه کتاب و دانش‌های دینی را نمایانگر است و با پژوهشی ژرف،می‌توان فراز و فرود، کمبودها و کفایت‌های یک علم را در سیر تاریخی آن،فراچنگ آورد؛در این پژوهش، مستدرکات و همگنانش همانند تکمله،از منابعی سودمند و بسیار کارآمد خواهند بود.
4-پیشینهء تاریخی مستدرک‌نگاری اظهارنظر دربارهء آغاز مستدرک‌نگاری به عنوان کتابی مستقل چندان روشن نیست و نیازمند اطلاعاتی گسترده از تاریخ کتاب دارد که متأسفانه در حوزه میراث اسلامی این موضوع بررسی نشده است؛اما اطلاعات اجمالی نشان می‌دهد که این پدیده پس از جوامع با کتاب‌های منفرد نخست حدیثی اهل سنت آغاز شد؛زیرا پس از تألیف کتب اصول حدیثی اهل سنت،برخی به استدراک موارد فوت شده از صحیحین پرداختند.
مستدرکات صحیفه نیز بیشتر با عناوینی چون الصحیفة السجادیة الثانیة(حر عاملی، تحقیق فارس حسون کریم،9731 ش)، الصحیفة الرابعة السجادیة(محدث نوری، 8931 ق)،صحیفة الکاملة(تحقق محمد باقر صدر،بی تا)یا الصحیفة الجامعة(مؤسسة الامام المهدی،9631 ش)شهرت دارند که محققان این آثار در ارائه متن کامل‌تری از صحیفه نسبت به چاپ‌ها و نسخه‌های پیشین کوشیده‌اند که خود خدمتی است بزرگ در حفظ میراث امامت.
مستدرکات رجال و تراجم علامه شیخ علی نمازی شاهرودی از مستدرک نگاران دوره معاصر است که علاوه بر حدیث-پیشتر معرفی مستدرک سفینة البحار ایشان گذشت-در دانش رجال نیز آثار استدراکی متقن و استواری را در کارنامه علمی خود به ثبت رسانده است؛از جمله می‌توان به اثر مشهور ایشان با عنوان مستدرکات علم رجال الحدیث اشاره نمود."
(
, 
, 
)
