Abstract:
حمام علی آقا به همراه مجموعه بناهای عمومی دیگر از جمله مسجد،بازارچه،چهارسو و سرا باقیمانده از دوزه صفوی واقع در اصفهان و در محلهای با همین نام قرار دارد.این مکان پس از مرمت و بازگشایی در سال 2831،تحت عنوان«موزه حمام علی قلی آقا»علاوه بر بازدید موزهای مکانی برای پژوهش و تحقیق در حوزه معماری نیز بوده است و در مدت دو سالی که در این موزه مشغول به کار بودهام به روابط میان فضاها،معماری و فرهنگ آن،واقف شده و تصمیم گرفتم که این مکان را با یکی از نگارههای حمام با نام«صوفی در حمام»مطابقت نمایم.در این مقاله نگارنده میکوشد تا پس از توصیف واژه گرمابه،گرمابه را به عنوان یک مکان معرفی کرده و با بررسی فضاهای تشکیلدهنده آن و روابط میان این فضاها به این مقوله که«هویت هر فضا حاصل اتفاقات و رویداداهایی است ک در آن فضا میافتد»،دست یابد.چراکه گرمابه تنها مکانی برای استحمام نبوده است.در واقع گرمابه جایی برای برخورد فرهنگها و یک محل اجتماعی،بوده است.چنانچه در آن مراسمی همچون حمام زایمان، حنابندان،حمام عافیت،حمام شب عید و تطهیر در روزهای سوگواری،طبق آداب و سننشان برگزار میشدهاند.کریستوفر الکساندر1معتقد است که همه حیات و روح هر فضا و همه ادراک ما در آن فضا، نه صرفا به محیط کالبدی آن،بلکه به رویدادها و اتفاقاتی بستگی دارد که در آنجا اتفاق میافتد.
با توجه به این مسئله،از میان این روایات و داستانها و غزلهای عاشقانه و عارفانه در میان شاعران کهن، شاعرانی که با بهرهگیری از صنایع ادبی در کنار ذوق شاعرانهشان،مضامین اخلاقی،اجتماعی و عرفانی را موضوع اشعار خود ساختهاند،بر آن شدیم تا با انتخاب یکی از این روایات،«روایت درویش و برگرفتن موی معشوق از کف حمام»که توسط یکی از شاگردان بهزاد2تصویر کشیده شده است،با توصیف،تجزیه و تحلیل این نگاره به روابط میان این رویدادها و بنای گرمابه بپردازیم؛بنایی که خود نیز متشکل از نسبتها و روابط است.وجود این روایت و رویدادها در زندگیمان را نمیتوان از فضاهایی که در آنها رخ میدهند،جدا کرد.
روشهای اجرایی این پژوهش:تدوین و پردازش اطلاعات اولیه،توصیف و تحلیل محتوایی و آزمون تجربی بوده است و به دلیل گستردگی آن تنها بخشی از آن،در این مقاله آورده شده است تا شاید راه را برای مسیرهای بعدی و پژوهشهایی در آینده،بازنماید.در اینجا از دوستان و همکارانم در تیم پژوهشی موزه،که مرا در این تحقیق یاری نمودهاند،تشکر میکنم.در پایان،مجموعهای از نگارههای حمام، بروشور معماری و فرهنگ حمام،کتاب:معماری نور به چاپ رسیده است.
Machine summary:
"پژوهش و تحقیق در حوزه معماری نیز بوده است و در مدت دو سالی که در این موزه مشغول به کار
چراکه گرمابه تنها مکانی برای استحمام نبوده است.
حمام یکی از بناهای عمومی است که ساخت آن در ایران سابقه دیرینهای دارد.
رختکن و جای آمده شده برای استحمام یا خروج از حمام بوده است و فضای دوم،«گرمخانه»،
نشوند و همچنین در هنگام خروج از گرمخانه،یکباره در هوای متفاوت بیرون قرار نگیرند و بینه یا سربینه(تصویر 1 و 2)با قاعده هشت ضلعی منتظم،از مهمترین و زیباترین فضاهای حمام است؛
گرمخانه(تصویر 3)که اغلب فضایی کوچکتر و سادهتر از بینه است،در این حمام فضایی وسیع،با
در دو سوی محور اصلی این فضا دو شاهنشین با قاعده نیمهشت وجود دارد که یکی برای پرش و
مولانا اغلب در خزینه حمام به ریاضت مشغول میشد که این ریاضت غالبا سه یا هفت و گاهی تا
در این بیت فردوسی گرمابه را به عنوان یکی از بناهای مهم در ایران،معرفی کرده است.
در منطق الطیر نیز حکایتی نقل شده که محمود غزنوی برای گشایش دل خود به گلخن رفته است:
این موضوع واقف بوده و ورودی حمام را بالاتر از گرمخانه به تصویر درآورده است.
بنای این فضا بر روی سکویی است که در زیر آن کفشکن قرار دارد،در تصویر کفشهایی که درون آن واقع شده است را میبینیم.
این نگاره،این بخش از حمام را خزینه نامیده است.
مخصوص اصلاح موی سر در کنار خزینه وجود دارد تا این فضا را از سایر فضاهای گرمخانه مجزا سازد."