Abstract:
مقاله حاضر از راه بررسی تاریخی کاربرد واژه حق نشان می دهد که این حرف مشهور که «1. مساله حق (در برابر تکلیف) از آموزه ها و ابداعات دوره جدید است و 2. فرهنگ اسلام در این زمینه از فرهنگ غرب تاثیر پذیرفته است». کاملا نادرست است.
اولا: وازه حق در آثار علمی قرون میانه نیز وجود دارد؛ ثانیا: مفهوم حق داشتن به فرهنگ، زبان و ادبیات خاصی وابسته نیست. یقینا انسان ها در اولین دوره زندگی اجتماعی خویش برای جلوگیری از هرج و مرج قوانینی را، هر چند ابتدایی، وضع کردند. لازمه وضع قوانین جعل حقوق و تکالیف است. بی معناست اگر کسی بگوید در جامعه ای قانون هست اما حق و تکلیفی وجود ندارد.
متون مقدس دین اسلام شاهد بر این مطلب است که در زبان عربی واژه حق در صدر اسلام (قرن هفتم میلادی) به کار می رفته است، یعنی حدود 700 سال قبل از غربی ها. این امر حکایت از غنای فرهنگی دین مبین اسلام در امور مربوط به حق (و عدالت) در زندگی بشر می کند.
Machine summary:
از این جا بود که به ادعای مشهور در میان غربیان اولین باراوکام واژه «ius» را به معنای حق (Subjective right) به کار برد و منشأ تولید مفهومی جدید برای واژه «ius» در فرهنگ غرب شد و بعدها،یعنی پس از منسوخ شدن رسم الخط لاتین، نویسندگان انگلیسی زبان به هنگام القای این مفهوم به جای استفاده از واژه «ius» کلمه «the right» را به کار میبردند.
میشل ویلی (Michel Villey) فرانسوی نیز در پژوهشهای گستردهای که درباره واژه«right» و معادل آن در زبان لاتین، یعنی کلمه «ius» انجام داده است ادعا میکند که رومیان باستان و اولین مفسران حقوق روم از معنای حق (Subjective Right) در ذهن خود مفهومی نداشتند (Tierney, 1997: 19).
از آنچه گذشت نتیجه میگیریم که استعمال مفهوم حق در غرب با واژه «ius» حداکثر به اوایل قرن سیزدهم در منشور آزادی در کشور انگلستان برمیگردد و پیش از آن، این مفهوم میان غربیان به کار نمیرفته است، اما مباحث تحلیلی دربارة مفهوم حق، انواع حق و روابط حق با سایر واژگان مربوط به آن در گفتمان حقوق وامدار کوششهای موشکافانه نظریه پردازان قرن بیستم است.
دوره جدید نیست؛ اماپژوهشهای انجام شده در مورد تاریخ نظریهپردازی درباره مباحث مربوط به حق و تکلیف نشان میدهد که زمان شروع طرح این گونه مباحث در غرب به دوره جدید تفکر فلسفی، یعنی بعد از قرون میانه در آثار هابز و لاک با طرح مسأله حق طبیعی (natural right) (برآمده از قانون طبیعیnatural law) بر میگردد؛ لکن رشد سریع و گسترش مباحث نظری درباره حق در مغرب زمین در قرن بیستم رخ داده است.