Abstract:
این پژوهش چشماندازی است بر اوضاع سیاسی ایران در دورهء پس از مؤسس دولت صفوی و میکوشد سیر دگرگونیهای تدریجی در ساخت اولیهء دولت صفوی را از درون حوادث جستوجو کند.بحران قومیتهای مؤسس و تضاد آنان با تاجیکها و تأثیر عمیق آن بر نهادها و جامعهء صفوی و نیز شیوهء برخورد شاه طهماسب با دولتهای مسلمان،در این پراکندگی درونی،قابل بررسی است. این پژوهش بازشناسی نوینی از شخصیت شاه طهماسب و به وپژه چگونگی بازیافتن و تجدید اقتدار سلطنت ارائه میکند.
Machine summary:
"شاه طهماسب وارث مشکلات پیچیدۀ دوران شاه اسماعیل اول بود که آثار آن در مناسبات بیرونی صفویان،به ویژه در برخورد با همسایگان قدرتمند سنی در شرق و غرب ایران،بروز یافت؛پیچیدگی نظام اجرایی و اداری کشور،تلاقی مردان قلم و مردان شمشیر،استحکام پایههای فرمانروایی صفویه در داخل مرزهای سنتی ایران و سپس دفاع از این مرزها در برابر ازبکان و عثمانیان،از مسائل مهم دورۀ آغازیان صفویان است.
شاه طهماسب با دو همسایۀ مبارزهجو،به کشمکش پرداخت؛یکی سلطان سلیمان خان قانونی که سرحدات شمالی غربی ایران را مورد تهاجم قرار داد و دیگری عبید الله خان ازبک،جانشین رهبر و مؤسس قدرتمند دولت شیبانیان در ماوراء النهر،یعنی محمد خان شیبانی که از قتل و غارت و اغتشاش در نواحی شرقی ایران،فروگذار نکرد.
این جانشین پرتوان و قدرتمند که وارث شکستی سنگین در سال 916 ق بود،با پیروزی در ماوراء النهر در سال 918 ق و قتل یار احمد اصفهانی،ملقب به امیر نجم ثانی که دارای مقام وزارت اعظم و وکالت نفس همایون و نیابت شخص شاه و قدرتمندترین امیر تاجیک ایرانی بود،نشان داد که مرگ بنیانگذار دولت ازبکان و فروکش کردن ایدئولوژی مذهبی و سیاسی آن،در دربار ماوراء النهر بیتأثیر بوده و آن دولت به ریاست عبید الله خان،دوران نوینی را در حیات سیاسی ازبکان گشوده است.
ب)شورش شاملویان در هرات قرار گرفتن ایالات در تیول سران قزلباش و قبایل قدرتمند ترکمن که خود را تاجبخشان و فرمانروایان واقعی ایران دورۀ صفوی میانگاشتند،پیآمدهایی دشوار و پایدار برای دولت صفویه در پی داشت؛حکومت ولایات مختلف،به شکل تیول،به سران قزلباش اختصاص مییافت و حاکمان ولایات میتوانستند از بخش اعظم عایدات استفاده کنند؛به شرط آنکه در هنگام لزوم،تعداد معینی سپاه به دستور شاه اعزام دارند."