Abstract:
با این فرض که پیکره کنونی شهر یزد را بر مبنای سرانه کاربری های زمین و ساختارهای موجود شهری می توان پهنه بندی نمود و الگوهای متفاوتی از توسعه فیزیکی را تشخیص داد، مطالعه حاضر انجام یافته است. در یک روش توصیفی- تحلیلی پویش رشد و توسعه فیزیکی شهر بررسی شده و الگوهای گوناگون موجود مشخص گردیده است. بر این اساس شهر، یزد در پویش تاریخی دوهزار ساله اش تا پیش از دوره تجددگرایی و سرمایه داری مانند اکثر شهرهای قدیمی ایران الگوی رشد ارگانیک را تجربه کرده سات. این الگوی رشد در تطابق با جغرافیا و منطق معماری کویری، ساختاری فشرده و یکپارچه را عرضه داشته است. در این الگو، زمین شهری نیز کاربری های سنتی شهر را کفایت می کرده است.
برخلاف الگوی سنتی، الگوهای جدید توسعه شهری که خصوصا بعد از اجرای اولین طرح جامع شهری در یزد ظهور یافتند، ناشی از الحاق زمین به طور گسترده و خارج از یک طرح کاربری زمین اجرا شده اند. تا قبل از انقلاب اسلامی این الگوها اصولا تحت تاثیر گسترش مرزهای شهری و به درون کشاندن روستاهای حاشیه ای و اراضی و باغات هم پیوند با آنها شکل گرفته و بعد از انقلاب با واگذاری و عرضه دولتی و خصوصی زمین در محدوده های الحاقی، بسط یافته اند. به هر حال، اکنون شهر یزد با الحاقی های مصوب طرح های شهری گذشته و عرضه و واگذاری های گسترده زمین دچار تنوعی از الگوهای توسعه فیزیکی شده و انسجام شهری خود را از دست داده است.
Machine summary:
"این موضوع بخصوص در سالهای اول انقلاب که مهاجرت شهری بدون برنامه و شدیدتر شده بود،مشکلات کالبدی و حقوقی فراوانی را در شهر پدید آورد که تا به امروز مدیریت شهر یزد را به چالش کشانده است؛به طوریکه هنوز وسعت زیادی اراضی دولتی و موات در لابهلای بافتهای شهری الحاقی وجود دارد که هر ساله ادارۀ کل مسکن و شهرسازی یزد اقدام به شناخت و تملک بخشی از آنها مینماید(سازمان مسکن و شهرسازی یزد،1382،115).
در این خصوص،تبصرۀ 3 ماده واحدۀ طرح تعیین وضعیت املاک واقع در طرحهای دولتی و شهرداریها مقرر میدارد در مواردی که تهیۀ زمین معوض در داخل محدودههای مجاز برای قطعهبندی و تفکیک ساختمانسازی میسر نباشد و احتیاج به توسعۀ محدودۀ مزبور طبق طرحهای مصوب توسعۀ شهری مورد تأیید مراجع قانونی قرار بگیرد،مراجع مزبور میتوانند در مقابل موافقت با تقاضای صاحبان اراضی برای استفاده از مزایای ورود به محدودۀ توسعه و عمران شهر،علاوه بر انجام تعهدات مربوط به عمران و آمادهسازی زمین و واگذاری سطوح لازم برای تأسیسات و تجهیزات و خدمات عمومی حداکثر تا 20 درصد از اراضی آنها را برای تأمین معوضی اراضی واقع در طرحهای موضوع این قانون و همچنین اراضی معوض طرحهای نوسازی و بهسازی شهری،به طور رایگان مطالبه نمایند.
بنابراین،در الگوی نخست شهرسازی یزد که ریشه در شهرسازی سنتی دارد و منحصر به محلات قدیمی شهر و مخصوصا محلات بافت قدیمی متمرکز و پیوستۀ شهر(حدود 750 هکتار از مساحت شهر)میشود،سرانۀ کاربریها بالاتر از حد مطلوب شهرسازی امروزی است،لیکن انسجام کافی در بین کاربریهای اصلی در ارکان شهرسازی سنتی دیده میشود و همین موضوع باعث تفکیک این الگوی توسعۀ شهری در بخش مرکزی شهر شده است(نقشه 3)."