Abstract:
واژه «شیطان» که به دفعات در قرآن کریم آمده است، از پیدایش لفظ تا کسب مفهوم قرآنیاش تطور قابل ملاحظهای داشته است. با معناشناسی این واژه بهروش تاریخی، معلوم میشود بر خلاف تصور اکثر اهل لغت، لفظ «شیطان» اشتقاقی از ریشه «شطن» به معنی دور شد یا «شیط» به معنی سوخت و هلاک شد، نیست، بلکه در پیدایش این کلمه و حتی تطور معنای آن تا مفهوم قرآنیاش انتقال معانی حسی مقدم بوده است. اما در بخش معناشناسی توصیفی، با رجوع به خود آیات قرآن و کنار هم چیدن لغات متحد الموضوع و همجوار با این واژه، مفهوم قرآنی شیطان حاصل میگردد.
Machine summary:
"با معناشناسی این واژه بهروش تاریخی، معلوم میشود بر خلاف تصور اکثر اهل لغت، لفظ «شیطان» اشتقاقی از ریشه «شطن» به معنی دور شد یا «شیط» به معنی سوخت و هلاک شد، نیست، بلکه در پیدایش این کلمه و حتی تطور معنای آن تا مفهوم قرآنیاش انتقال معانی حسی مقدم بوده است.
از آیات قرآن معلوم میشود آسمانها از شیاطین محفوظاند و آنها نمیتوانند آواز ملأ اعلی را بشنوند و اگر بخواهند استراق سمع کنند، با شهاب ثاقب رانده میشوند (حجر/۱۹؛ صافات/۷؛ ملک/۵) و چون یونانیان نسبت به تیتانها که دشمن خدایان المپ بودهاند، همین عقیده را اظهار میداشتهاند (خزائلی، /۷۹)، شاید برخی را بدین تصور سوق داده که این واژه از زبانهای دیگر وارد زبان عربی شده است که در بخشهای پیش رو به بررسی آن خواهیم پرداخت.
از جمله این اشتقاقات لفظ شیطان است که به مار اطلاق شده و وجه تسمیه آن با ریسمان، اولا طولانی بودن اندازه آن است، و ثانیا اینکه ریسمان چاه برای اینکه پاره نشود، آن را پیچ میدادند و گرههای زیادی به آن میزدند و مار نیز چون به دور خود حلقه میزده و معمولا طول درازی دارد، بدین لفظ یاد میشد.
۵- در قرآن به طور مشخص به دو نوع شیطان اشاره شده است: شیاطین انسی و جنی؛ (وکذلک جعلنا لکل نبی عدوا شیاطین الإنس والجن یوحی بعضهم إلی بعض زخرف القول غرورا ولو شاء ربک ما فعلوه فذرهم وما یفترون)(انعام/۱۱۲) در تفسیر این آیه اختلاف نظر وجود دارد و میان علما دو قول متفاوت مشهور است: قول اول آنکه شیاطین همگی فرزند ابلیساند، ولی وی فرزندان خود را دو قسم نموده است: قسمتی را مأمور وسوسه بنی آدم ساخت و قسمت دیگر را مأمور وسوسه جن نمود، ازاینرو قسم اول شیاطین انساند و قسم دوم شیاطین جن."