Abstract:
خرمشهر (محمره) در معادلات اقتصادی و سیاسی ایران اواخر قاجاریه، به تدریج نقش و جایگاه ویژه ای پیدا می کرد. همسایگی با بصره، کشتی رانی کارون، اتصال به خلیج فارس، مسائل نفتی، و بریتانیا و منافعش در منطقه همگی دلایل اصلی قرارگرفتن پرونده این خطه از ایران بر روی میزهای سیاسی و اقتصادی بریتانیا بود. توجه ایران به امور بنادر با ایجاد پست های گمرکی، دفاتر تذکره و ایجاد کارگزاری بنادر جنوب شکل جدی به خود می گرفت، اما حکومت شیخ خزعل در خوزستان سرآغاز مناسبات و منازعات نوینی میان دولت ایران (به ویژه نهادهای تازه تاسیس در خوزستان)، بریتانیا و شخص خزعل شد.
During late Qajar era، Khorramshahr has gradually turned to an important center in Iran’s economic and political sector. Situated close to Basra and on the other hand at the confluence of the Karun River and Arvand Rud، near The Persian Gulf، Navigability on this waterway that the city is situated on its banks and its easy accessibility to Persian Gulf، the increasing importance of Oil Issues، as well as the Britain Presence in the region and its' interests ، were all considered as the main reasons why the case of this part of Iran had been taken into the British economic and political agenda.
Iran’s Efforts to its seaports’ affairs such as establishing custom posts، passport checking offices and southern ports agency were all evidences of authority's intention to keep its rule and presence in the region، however، Sheikh Khaz’al rule in Khuzistan initiated disputes and conflicts between Newly-Established Bodies of Khuzestan on behalf of the Government of Iran and him، and also his protector، Britain. In this paper the relations between these three players and the course of events has been studied
Machine summary:
"بار دیگر هاردینگ،وزیر مختار وقت بریتانیا در تهران،به دولت متبوع خود پیشنهاد کرد تا وجوهی را که ایران در قبال اخذ گمرک از خزعل،باید بدو میپرداخت،تضمین کند؛موضوع،مورد تأیید کرزن، نایب السلطنۀ هند و نیز لنزداون وزیر خارجۀ بریتانیا قرار گرفت؛قول پشتیبانی را به خزعل دادند؛خزعل،موضوع ایجاد گمرکات را پذیرفت و بالاخره ادارۀ گمرکات ایجاد و انبارهایی در خرمشهر(محمره)ساخته شد.
کشتیرانی در رود کارون برای تجارت تمام ملل گشوده شد اما انگلیسیها میدانستند که تمام ملتها کسی نیستند الا خودشان و هنوز کشتیهای فرانسوی و آلمانی و حتی روسی راه درازی پیش رو دارند تا به کارون برسند؛به همین جهت بود که اینا متیاز را مخصوص اتباع خود میدانستند و برخلاف مفاد قرارداد افتتاح کارون،غیر از کشتیهای تجاری،کشتیهای دولتی(بعضا جنگی)خودشان را نیز وارد آبهای کارون مینمودند،(بایگانی اسناد وزارت امور خارجه،کارگزاری اول دولت علیه ایران در ایالت عربستان و مضافات،به وزارت امور خارجه،/7ربیع الاول/ه.
ق. )از اینکه مبادا بریتانیا به وسیلۀ خزعل بر دزفول و شوشتر نیز احاطه یابد،همگی بجا بودند و برای جلوگیری از وقوع چنین امری،مأموران کارگزاری خرمشهر توصیههایی به دولت میکردند تا علاوه بر نگهداشتن خزعل،دوایر دولتی را نیز در خطۀ خوزستان قوی کنند و از نفوذ روزافزون بریتانیا جلوگیری نمایند؛بخشهایی از نامۀ اکرام الملک کارگزار عربستان به وزارت خارجه: «...
(4)-گرچه مأموران سیاسی انگلیس عادت داشتند تا در گزارشهای خود عنوان کنند که این شیوخ هستند که در وهلۀ نخست برای همکاری و حمایت شدن به آنان رو میآورند؛مک دونالد نایب کنسول انگلیس در خرمشهر نیز گزارش داد که خزعل میخواهد تحت حمایت انگلیس قرار گیرد."