Abstract:
در مورد این موضوع که قیام صاحب الزنج ابتدا از سوی چه گروهی ترتیب داده شد، اختلاف
نظر وجود دارد. برخی همچون نلدکه معتقدند این جنبش از سوی بردگانی صورت گرفت که
زندگی سخت و طاقت فرسایی را در مرداب های شور بصره پشت سر می گذاشتند، اما محمد
شعبان این جنبش را از سوی سیاه پوستانی می داند که با حمایت بازرگانان بزرگ، جمعیت
بومی شمال، شمال غربی و به خصوص شمال شرقی آفریقا و عرب خلیج فارس روبه رو شد و در
حقیقت منافع مشترک گروه های فوق آنان را به هم پیوند داد. از این رو مقاله حاضر ضمن
اشاره مختصر به اوضاع سیاسی مقارن با قیام، به تحلیل آن پرداخته و ضمن شمردن
امکانات و تشکیلات قوی شورشیان و حضور گسترده عرب و سیاه پوستان در متن شورش و حتی
رهبری آن، در صدد اثبات این موضوع است که قیام صاحب الزنج شورشی سیاه پوستی محسوب3
می شود.4
Machine summary:
"برخی همچون نلدکه معتقدند این جنبش از سوی بردگانی صورت گرفت که زندگی سخت و طاقت فرسایی را در مرداب های شور بصره پشت سر می گذاشتند، اما محمد شعبان این جنبش را از سوی سیاه پوستانی می داند که با حمایت بازرگانان بزرگ، جمعیت بومی شمال، شمال غربی و به خصوص شمال شرقی آفریقا و عرب خلیج فارس روبه رو شد و در حقیقت منافع مشترک گروه های فوق آنان را به هم پیوند داد.
از این رو مقاله حاضر ضمن اشاره مختصر به اوضاع سیاسی مقارن با قیام، به تحلیل آن پرداخته و ضمن شمردن امکانات و تشکیلات قوی شورشیان و حضور گسترده عرب و سیاه پوستان در متن شورش و حتی رهبری آن، در صدد اثبات این موضوع است که قیام صاحب الزنج شورشی سیاه پوستی محسوب3 می شود.
8 نوشته حاضر ترجمه فارسی بخشی از کتاب تاریخ اسلامی9 نوشته محمد عبدالحی شعبان می باشد که در فصل پنجم از کتاب خود تحلیل کوتاهی از این قیام به دست می دهد که البته پاره ای تغییرات و توضیحات توسط مترجم بدان اضافه شده است.
بی شک از یک سو از بین رفتن وحدت و تمرکز سیاسی در نهاد خلافت که در نتیجه استقلال سلسله های کوچک در اقصا نقاط امپراطوری اسلامی بود، آشفتگی اقتصادی و بی کفایتی خلفای عباسی، و از سوی دیگر، امکانات و تجهیزات قوی شورشیان که در نتیجه پیوستن عرب خلیج فارس، بازرگانان متمول منطقه و جمعیت بومی افریقای شمالی و شرقی به آن ها بود، از مهم ترین عوامل در استمرار این قیام خونین بودند."