Abstract:
دانشمندان اسلامی از دیرباز به بررسی واژه های قرآن به عنوان زیربنای فهم قرآن پرداخته اند و آثار زیادی به جای گذاشته اند. ضحاک بن مزاحم نیز از جمله مفسرانی است که اساس تفسیر خود را بر شرح و توضیح واژگان پایه ریزی کرده است. بدین ترتیب با تتبع در روایات تفسیری وی می توان به چگونگی تبیین و تفسیر واژگان از نگاه او دست یافت. از آن جا که بخشی از نکات تفسیری ضحاک مربوط به ریشه یابی لغات می باشد ابتدا مباحثی از قبیل وجوه و نظایر، معربات و غرائب به بحث نهاده شده است. البته بافت شناسی و ترکیب یک لغت با سایر الفاظ جهت دیگری است که ضحاک بدان توجه داشته است.از این رو، عناصر و قرائنی که بر معنای واژه اثرگذار است را می توان در اندیشه های تفسیری ضحاک جست وجو کرد. بدیهی است طرح روش مند آراء مفسرانی هم چون ضحاک که قریب به عصر نزول می زیسته اند، راه را برای فهم صحیح قرآن هموار می سازد.
Machine summary:
"حال این سؤال مطرح است که بحث از الفاظ و برگرفتن پرده ابهاماز چهره واژگان چه معنایی دارد؟ ابن اثیر مینویسد:«در عصر پیامبر(ص)و نیز دوره صحابه،زبان عربی از هرگونه خللیمحفوظ مانده بود تا زمانی که سرزمینها به دست مسلمانان فتح شد و پیوند عرب وغیر عرب سبب تداخل زبانی شد.
(ابن اثیر،5)از این گفتار نباید تداخل زبانی را یگانه عامل ضرورت شرح و تفسیر الفاظ قرآن تلقیکرد؛بلکه مواردی از قبیل وجوه و نظایر،معربات و غرائب از مسائلی است که اگربدرستی تبیین نشود چه بسا موجب بدفهمی معانی مقصود از واژگان قرآنی شود.
(البقره،37) کلمات در کلام ضحاک با قرینه منفصل کلامی تفسیر شده است آن جا که خداوند درسوره اعراف آیه 23 میفرماید:{/«ربنا ظلمنا أنفسنا و ان لم تغفر لنا و ترحمنا لنکونن منالخاسرین»/}و این است کلماتی که آدم از پروردگارش دریافت نمود.
(ص،1) ذی الذکر به معنای فیه ذکرکم،نظیر این آیه که میفرماید:{/«لقد أنرلنا کتابا فیه ذکرکم»/}(الانبیاء،10)(طبری،75/23؛بغوی،40/6) در روایات دیگری،ضحاک ذی الذکر را ذی الشرف معنا کرده است و دلیل آن راقول خداوند{/«و انه لذکر لک و لقومک»/}(الزخرف،44)میداند.
(طبری،94/17؛ابن کثیر،209/3) نتیجه مقاله توجه به نکات و دقایق علمی که در روایات تفسیری ضحاک بن مزاحم به کار رفتهاست؛بیانگر این حقیقت است که وی دو گام مهم در تبیین واژهها برداشته است.
مفسر در بافت زبانی-متنی نوعا از آیات به عنوان قرینه بهره برده است به این معنا کهگاه صدرو ذیل آیه مورد بحث و گاه آیات منفک از آن در تبیین و تفسیر الفاظ به کمکمفسر آمده است."