Abstract:
مقاله حاضر، احیاگرایی را به مانند برنامهای پژوهشی در نظر میگیرد که در آن، دو گروه روشنفکران دینی و عالمان دینی در طریقی متفاوت مشغول بهکارند. تأکید بر این است که در مقایسه با رویکرد عالمانی که پروژه احیاگرایی را به پیش میبرند، روش امام خمینی در نوع خود بدیع و بینظیر بوده است. بدیع بودن برنامه پژوهشی امام به این لحاظ است که وی مدعی احیای دین در کاملترین شکل آن (بازسازی جامعه دینی) با ابزارها و امکانات و لوازم سنتی است؛ چرا که ایشان به آن بعد از دین یعنی فقه که در دیگر برنامههای تحقیقاتی مورد غفلت قرار میگیرد یا به آن توجه چندانی نمیشود، بسیار تأکید میکند. در هسته مرکزی برنامه تحقیقاتی امام، "فقه" قرار دارد. از اینرو مدعای نوشتار حاضر این است که "نظریه ولایت مطلقه فقیه" باید براساس برنامه تحقیقاتی امام به عنوان پروژهای احیاگرانه درک گردد و نه نظریهای صرفا سیاسی. در واقع این نظریه، از طریق بازاندیشی در دین و افزایش توان سنت، امکان بازسازی جامعه را در عصر مدرن براساس شالودههای دینی فراهم میسازد.
Machine summary:
"بدیع بودن برنامه پژوهشی امام به این لحاظ است که وی مدعی احیای دین در کاملترین شکل آن (بازسازی جامعه دینی) با ابزارها و امکانات و لوازم سنتی است؛ چرا که ایشان به آن بعد از دین یعنی فقه که در دیگر برنامههای تحقیقاتی مورد غفلت قرار میگیرد یا به آن توجه چندانی نمیشود، بسیار تأکید میکند.
صفت ممتاز امام این است که احیای دین را در توجه به فقه و اقتدار فقیهان میدانستند(1) و نهتنها بدان باور داشتند، بلکه از لحاظ نظریهسازی و عملیسازی نیز برای آن تلاش کردند؛ تلاشی که به طور کامل ایشان را از دیگر احیاگران جدا میسازد (امام خمینی، منشور روحانیت، ص255).
فقه در پروژه احیاگری امام، ادعای ایجاد سازگاری میان دین و مدرنیته را ندارد چراکه (این رویکرد متعلق به روشنفکری دینی است)، بلکه آنچه منظور امام است دخالت دین از طریق فقه در جهان جدید و حضور هر چه بیشتر آن برای نوسازی جامعه است.
امام با توجه به تجارب سیاسی و عملی خود، به این درک رسیدند که تنها با همطراز نمودن اختیارات فقیه با پیامبر و ائمه معصومین (ع) است که فقه میتواند همچنان به عنوان برنامهای احیاگرایانه مورد توجه قرار گیرد: «روحانیت تا در همه مسائل و مشکلات حضور فعال نداشته باشد نمیتواند درک کند که اجتهاد مصطلح برای اداره جامعه کافی نیست» (امام خمینی، صحیفه نور، ص100)."