Abstract:
هرگاه کسی سبب اضطرار دیگری شود عکس العمل مضطر که منجر به آسیب جسمی یا مالی وی می شود صور متفاوتی دارد که حکم هر مورد از دیدگاه فقهای اسلام و حقوق دانان عرفی متفاوت است. در صورتی که مضطر اراده خود را از دست دهد یا به شکل تصادفی دچار حادثه ای شود غالب فقها سبب را ضامن دانسته اند. اما در صورتی که حادثه غیر قابل پیش بینی اما توسط عاملی خارجی صورت بگیرد مسئله مورد اختلاف است. اقدام به عملی که موجب مرگ می شود در صورتی که برای فرار از مرگ دردناک تر باشد مورد جواز برخی از فقها قرار گرفته است و در این حالت سبب را ضامن دانسته اند. در حقوق کامن لا گستره مسوولیت سبب بیشتر است و غالبا وی مسئول حوادثی است که برای مضطر پیش می آید خواه با اراده او باشد یا نه مگر آنکه رفتار وی نامتعارف و غیر قابل پیش بینی باشد. قانون مجازات اسلامی زوال اراده مضطر را شرط مسوولیت سبب دانسته است که از لحاظ نظری قابل انتقاد است و در پاره ای از موارد با عرف و عدل و انصاف سازگاری ندارد.
Machine summary:
الف-عدم ضمان زیرا او فقط سبب فرار مقتول شده ولی او را مجبور نکرده تا خویشتن را هلاک سازد (شیخ طوسی،1410:159/7) ب-ضمان زیرا عقل و نقل اقتضاء میکند که سبب اضطرار را ضامن بدانیم زیرا مقتول به دلیل ترس از مرگ توسط سبب،خود را از سقف پرتاب کرده و اگر مضطر نمیشد دست به چنین کاری نمیزد و اختیاری بودن عمل وی نیز مانع از ضمان سبب نیست زیرا وی چاره دیگری نداشته است(حسینی عاملی،بیتا:281/10).
در دیگر مواد قانونی نیز مسئله تسبیب در اضطرار به شکل قاعدهای کلی و به نحو تفصیلی مورد بحث قرار نگرفته ولی تأمل در ماده 326 قانون مجازات اسلامی که به ذکر یکی از مصادیق بحث اضطرار،در اجتماع سبب و مباشر پرداخته نشان میدهد قانونگذار عامل ایجاد اضطرار را ضامن نشناخته است زیرا به موجب ماده مذکور«هرگاه کسی دیگری را بترساند و موج فرار او گردد و آن شخص در حال فرار خود را از جای بلندی پرت کند یا به درون چاهی بیفتد و بمیرد در صورتی که آن ترساندن موجب زوال اراده و اختیار و مانع تصمیم او گردد ترساننده ضامن است».
در آراء قضایی ایران،به خلافآرایی که از انگلیس و آمریکا در موارد مشابه گذشت در حالت سقوط ارادی که غالبا نیز کشنده است اصل بر مسؤولیت مباشر است:پرونده زیر نمونهای از اینگونه برداشت است: «در تاریخ 1384/9/27 ساعت 8 شب خانم(ل)برای بحث و گفتگو در باب مسئلهای شخصی،در شهر سربندر سوار خودروی(ک)گردید بعد از مشاجره و گفتگوهای بیحاصل،(ک)به خانم مذکور اعلام میکند که باید تو را به امیدیه(شهر دیگری)ببرم تا چند تن از دوستانم که با آنها تبانی کردهام به تو تجاوز کنند و به این منظور ناگهان وارده جاده برونشهری منتهی به امیدیه شد و سرعت خودرو را زیاد کرد در همین حین(ل)خود را از ماشین به بیرون پرت کرد و دچار صدماتی شد.