Abstract:
مکان های مقدسی که در سرزمین ایران وجود دارند، روزگاری در کنار کوه، چشمه و یا درخت مقدس شکل گرفته اند که یادگاری از باورهای کهن ایرانیان مبتنی بر طبیعت گرایی بوده و ریشه در اعتقاد به ایزدان مهر و اناهیتا دارد. بعضی از این مکان ها، پس از روی آوردن ایرانیان به اسلام، تغییر کاربری داده و به امامزاده ها و مقابر بزرگان دین و عرفان تبدیل شده اند. اما این مکان ها همچنان با خود نشانه هایی از عناصر مقدس دین باستان را دارند. از جمله بناهایی که در آن نشانه ای از قداست عنصر آب دیده می شود، آرامگاه سعدی در شیراز است که حوض ماهی موجود در آن، مکان تجلی آب و اعتقاد به این عنصر طبیعی است. از دیر باز داستان ها و روایت هایی از اهمیت این حوض نقل شده و همچنین آداب و مناسکی نیز در ارتباط با آن وجود داشته است که بعدها به شیخ سعدی و قداست تربت او منسوب شده است. از این رو، نگارندگان با توصیف و تحلیل وقایع تاریخی در باب این موضوع، به ارتباط معناداری بین وجود خرابه های قلعه قدیمی «پهندژ» در نزدیکی آرامگاه و ریشه های تاریخی آداب و رسوم کهن و مناسکی که تاکنون تداوم داشته قایل هستند. به زعم نگارندگان ریشه این ارتباط، به قداست آب در دین های کهن باز می گردد. روش تحقیق در این مقاله، توصیفی ـ تحلیلی برمبنای اسناد کتابخانه ای و پژوهش های میدانی است.
Machine summary:
تجلی قداست آب در آرامگاه سعدی شیراز شهره جوادی * ندا عرب سلغار** ( استادیار گروه مطالعات عالی هنر، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران و عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات نظر javadi1336@ gmail.
فرضیه حوض ماهی آرامگاه سعدی، یکی از سرچشمههای قنات سعدی بوده که این قنات از پرآبترین و قدیمیترین قناتهای شهر شیراز است.
ردپایی از این مراسم در دوران معاصر نیز دیده میشود، به طور مثال تا چند دهه پیش هر سال هزاران نفر در چهلمین روز پس از عید نوروز در محوطه جلوی آرامگاه سعدی جمع میشدند و آش نذری که در فارس اصطلاحاً "دیگ جوش" نامیده میشود، میپختند و از بامداد تا شب شادی میکردند و بر این باور بودند که یک ماهی قرمز که یک حلقه طلایی در بینی دارد، در آب بالا میپرد و میرود" (میراث فرهنگی استان فارس، 1381 : 52).
این قلعه یکی از قلاع قدیمی است که برای حفظ تنگه سعدی و جاده آن و شهر شیراز ساخته شده بوده است.
با اشراف بر وجود آتشکدهای در قلعه که امروزه از بین رفته است، به این نتیجه رسیده که مجموعه آداب و آیینهایی که در ارتباط با حوض ماهی آرامگاه سعدی انجام میشوند بی شک ریشه تاریخی در ادیان پیش از اسلام داشته و پس از ورود اسلام به این منطقه دگردیسی کرده و به شخص محترم (سعدی) نسبت داده شده و تاکنون نیز تداوم یافتهاند.