حاج سیاح محلاتی دور دنیا در هجده سال Introduction and review

، 214 و 280] در همین میان جریان سفر سید جمال‌الدین اسدآبادی به ایران پیش می‌آید و حاج سیاح که سابقه آشنایی با او دارد، در زمزة استقبال‌کنندگان و ملتزمان او قرار می‌گیرد و به تدریج خواسته یا ناخواسته پایش به جریان‌های سیاسی زمان کشیده می‌شود؛ مراودة او با ظل‌السلطان تلاش برای رفع کدورت میان او و مظفر‌الدین‌ میرزا به همراه برخورد سردش با کامران‌میرزا نایب‌السلطنه حاکم‌ تهران، این تصور را مطرح کرد که (رجوع شود به تصویر صفحه) او برای به سلطنت رساندن ظل‌السلطان می‌کوشد. دختر او دکتر فاطمه سیاح نیز استاد ادبیات تطبیقی در تهران بود، میرزاجعفر‌خان در اواخر عمر به ایران آمد و چند سال پیش از حاج سیاح از دنیا رفت. سفرنامة حاج سیاح شرح مسافرت‌های او به خارج از ایران می‌باشد که در آن شهر به شهر و کشور به کشور آنچه را دیده و گاه شنیده، نوشته است. حاج سیاح نیز مانند بسیاری دیگر از هم‌عصرانش که به اروپا رفته‌اند، از مقایسه آنچه در جهان می‌گذرد با جریان امور در ایران عصر قاجار اظهار تعجب و تأسف می‌کند و گاه نیز به نقد آنچه که دیده، پرداخته است. چنان‌که پیش‌تر اشاره شد بخشی از کتاب خاطرات حاج سیاح مشتمل بر شرح مسافرت‌های او به شهرهای مختلف ایران می‌باشد که در هر مورد به توضیح اداری، اجتماعی و اقتصادی منطقه مورد بحث پرداخته است. ،12] باز در خاطرات چند سال بعد خود درباره وضع حکومت می‌نویسد: «شاه ‍[مظفرالدین شاه] با همسفران از طهران به اسم اصلاح مزاج به فرنگستان حرکت کرد.