خلاصه ماشینی:
(رجوع شود به تصویر صفحه) تاریخ نشر کتاب در ایران (18) عبدالحسین آذرنگ اختناق و سانسور در دورة پهلوی اول و تاثیر آن بر نشر (ادامةمطلب از شمارۀ پیش) استاد پرویز ناتل خانلری در سخنرانی معروف و مفصلش در نخستین کنگرة نویسندگان ایران ( تهران، 1325ش) در بارة تحول نثر فارسی در دورة معاصر، به سانسور دورة رضاشاه به صراحت اشاره کرده و عبارتهایی آورده است که نقل کردن عین آن مقصود او را بهتر بیان میکند: نبودن آزادی مطبوعات و سانسور شدید مطبوعات در دورة دیکتاتوری گذشته[ رضا شاه] به حدی بود که اشعار تغزلی را نیز شهربانی سانسور میکرد، و ادارة راهنمای روزنامه نگاری[ ادارهای با این نام وجود نداشت.
در خاطرات مکتوب یا بازگفتة شماری از چاپ گران و کارگران چاپخانه، صحنههایی از برخورد ماموران سانسور نظمیه، به ویژه در دورة ریاست سرپاس مختار، با چاپ گران و کارگران چاپ و ماشین پاها در چاپخانهها وصف شده است که از طریق آنها میتوان روایتهایی دست اول از چگونگی و شیوههای اعمال سانسور علنی، رسمی و مستقیم را دید و شنید.
بررسی کتابهای منتشر شده در همین دو موضوع در دورة پهلوی اول که اشاره شد، به خوبی نشان میدهد که چرا انتخابهای ناشران از میان نویسندگان، مترجمان و مضمون آثار تا این حد مخاطره پرهیز بوده است.
محمد علی جمالزاده، بنیادگذار داستان نویسی جدید در ایران، در دورة رضا شاه نتوانست جز کتاب یکی بود، یکی نبود، آثار دیگرش را در ایران منتشر کند.
شناسایی دقیق کتابهای پاورقی منتشر شده به فارسی و بررسی موضوعهای آنها میتواند از چند جهت به مطالعات مربوط به نشر در آن دوره کمک کند، از جمله به قشری از خوانندگان و پسندهای آنان که از این کتابها استقبال میکردند.