چکیده:
این پژوهش، که از نوع کاربردی است با هدف بررسی اصول تربیت عقلانی بر مبنای سخنان امام رضا(ع) انجام شده است. در این تحقیق به روش توصیفی ـ تحلیلی به این سوال پاسخ داده می شود که: «اصول تربیت عقلانی برمبنای سخنان امام رضا (ع) چیست؟ در پایان پس از گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه ای و تجزیه و تحلیل آنها به روش تحلیل محتوا این نتایج به دست آمده است: اصول تربیت عقلانی بر مبنای سخنان امام رضا(ع) به دو قسم قابل طبقه بندی است: اصول عام که هم تربیت عقل نظری و هم تربیت عقل عملی را شامل می شود، عبارت است از: اصل اعتدال، اصل لزوم هماهنگ بودن علم و عمل، اصل هماهنگی با فطرت، اصل آزادی مبتنی بر عقل. اما اصول خاص به دو دسته جدا تقسیم شده است؛ »اصول خاص ناظر به عقل نظری« مانند اصل پیوستگی تجربه اندوزی، علم آموزی، اندیشه ورزی و اصل تفکیک علم و اندیشه و تجربه مفید از علم و اندیشه و تجربه غیر مفید، اصل لزوم روح علمی داشتن، اصل حکمت جویی، اصل تلازم عقل و علم، اصل لزوم منع حکمت آموزی به نااهلان؛ »اصول خاص ناظر به عقل عملی« مانند اصل رعایت مراحل تزکیه نفس، اصل تکلیف متناسب با توانایی، اصل لزوم پیروی عقل از فرمانهای الهی است.
خلاصه ماشینی:
"روش تحقیق این پژوهش از نوع کاربردی است که در آن کوشش مـی شـود، مطالـب بـه روش کتابخانـه ای جمع آوری شود و با روش توصیفی ـ تحلیلی (تحلیل محتوا) مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد؛ سپس با استخراج احادیث و روایات مورد نظر کار طبقه بندی آنها در چهارچوب فصول پیش بینـی شـده در تحقیق انجام شده ، و مطالب با مراجعه به منابعی مانند پایان نامه ها، مقاله ها و کتابهای معتبر ماننـد کتابهای تبیین و تحلیل ابعاد تربیتی روش امام رضا (ع ) در مناظرات فلسفی و کلامی، اصول تعلیم و تربیت اسلامی از دیدگاه شهید مطهری (ره)، تأملات فلسفی در تعلیم و تربیت ، تعلـیم و تربیـت در اسلام و کتابهای معتبر حدیث ...
همان طور که در ایـن روایـت مشـاهده شـد، ایـن نتیجه به دست میآید که امام رضا(ع ) در مورد مسائل مختلف و نه فقط در یک بعد خـاص ، مـا را به رعایت اعتدال فراخوانده اند؛ چه در رفتار عبادی و کارهای خیر، چه در امرار معاش ، چه در فقر و چه در ثروت ؛ حتی در روابط اجتماعی با مردم رعایـت اعتـدال را لازم شـمرده انـد و ایـن دلیـل محکمی بر عقلانی ، و محکم بودن این اصل تربیتـی بـه شـمار مـی آیـد کـه بایـد در ابعـاد مختلـف زندگی معیار عمل قرار بگیرد تا به سرمنزل اصلی و مقصود حقیقی دست یابیم .
اینها همه دلیلـی اسـت بـر لـزوم رعایـت اصل هماهنگی با فطرت در مسیر رفتار تربیتی و بویژه در سیر تربیت عقلانی که موضوع مورد بحث این تحقیق است ؛ هم چنین امام رضا (ع ) چنین فرموده اند: ما اخلص عبد لله عز و جل اربعین صباحا الا جرت ینابیع الحکمه من قلبه علی لسانه : هیچ بنده ای چهل روز برای خداونـد مخلـص نشـد جـز اینکه چشمه های حکمت از دلش بر زبانش جاری شد (قمی، ١٣٣٧: ٦٩)."