چکیده:
در دو دهه اخیر، سیاستگذاران و برنامه ریزان بازارهای مالی اسلامی با بهره گیری از عقود اسلامی به دنبال طراحی ابزارهای نوی مالی اسلامی و جایگزینی آنها با ابزارهای مالی رایج هستند که این امر تحلیل گران و سرمایه گذاران را بر آن می دارد تا این ابزارها را از جهات مختلف -از جمله ریسک هایی که با آن روبه رو هستند- بررسی کنند. بدین منظور، این تحقیق در صدد است تا با روش دلفی، ریسک های مشترک و اختصاصی مهم ترین ابزارهای مالی اسلامی را بشناسد و سپس، با فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) ریسک های مشترک شناخته را در ابزارها بر اساس مقدار ریسک، رتبه بندی کند. با توجه به آمارهای دقیق به دست آمده مشخص شد اوراق مشارکت، اجاره، مضاربه، استصناع، مرابحه، سلف و مشارکت کاهنده، پر کاربردترین ابزارهای تامین مالی اسلامی در جهان است؛ سپس، طی سه دور روش دلفی، ضمن تعیین ریسک های اختصاصی هر یک از اوراق، مشخص شد که مهم ترین ریسک های مشترک این اوراق مالی عبارت است از: ریسک های بازار، تورم، نقدشوندگی، عملیاتی، شریعت، عدم جمع آوری وجوه به میزان کافی و اعتباری. بعد از آن، با روش AHP مشخص شد که به ترتیب، بیشترین و کمترین مقدار ریسک اعتباری در اوراق سلف و مشارکت کاهنده، ریسک بازار در اوراق مضاربه و مرابحه، ریسک نقدشوندگی در اوراق سلف و مرابحه، ریسک عدم جمع آوری وجوه در اوراق سلف و مشارکت، ریسک تورم در اوراق مرابحه و مشارکت کاهنده، ریسک عملیاتی در اوراق مشارکت کاهنده و مرابحه و ریسک شریعت در اوراق سلف و اجاره است. گفتنی است این نتایج برای دو گروه حائز اهمیت است؛ نخست، برای سرمایه گذاران مالی، هنگام انتخاب گزینه سرمایه گذاری، و دوم، برای طراحان اوراق مخصوصا نظام بانکداری، هنگام طراحی، که چه اوراقی، منتشر کنند.
خلاصه ماشینی:
ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻣﺎرﻫﺎی دﻗﯿﻖ ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ اوراق ﻣﺸﺎرﮐﺖ، اﺟﺎره، ﻣﻀﺎرﺑﻪ، اﺳﺘﺼﻨﺎع، ﻣﺮاﺑﺤﻪ، ﺳﻠﻒ و ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﮐﺎﻫﻨﺪه، ﭘﺮ ﮐﺎرﺑﺮدﺗﺮﯾﻦ اﺑﺰارﻫﺎی ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺎﻟﯽ اﺳﻼﻣﯽ در ﺟﻬﺎن اﺳﺖ؛ ﺳﭙﺲ، ﻃﯽ ﺳﻪ دور روش دﻟﻔﯽ، ﺿﻤﻦ ﺗﻌﯿﯿﻦ رﯾﺴﮏﻫﺎی اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﻫﺮ ﯾﮏ از اوراق، ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ رﯾﺴﮏﻫﺎی ﻣﺸﺘﺮک اﯾﻦ اوراق ﻣﺎﻟﯽ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از: رﯾﺴﮏﻫﺎی ﺑﺎزار، ﺗﻮرم، ﻧﻘﺪﺷﻮﻧﺪﮔﯽ، ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ، ﺷﺮﯾﻌﺖ، ﻋﺪم ﺟﻤﻊآوری وﺟﻮه ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﮐﺎﻓﯽ و اﻋﺘﺒﺎری.
در واﻗﻊ، در اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ، ﺳﻌﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از رﯾﺴﮏﻫﺎی ﻣﺸﺘﺮک، ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و در ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ اﺑﺰارﻫﺎی ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺎﻟﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر از ﭼﻨﺪ ﺟﻬﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ: اوﻟﯿﻦ ﮐﺎرﺑﺮد اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﺑﯿﻦ ﭼﻨﺪ اﺑﺰار ﻣﺎﻟﯽ، اﺑﺰاری را ﺑﺮای ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاری اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﻨﺪ؛ در واﻗﻊ، اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮐﻤﮏ ﺷﺎﯾﺎﻧﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ اﺑﺰاری را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ در ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ رﯾﺴﮏﻫﺎی ﻣﺸﺘﺮک، ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﻘﺪار را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ، اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺧﺮﯾﺪاران اﺑﺰارﻫﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد.
دوﻣﯿﻦ ﮐﺎرﺑﺮد اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﻪ ﻃﺮاﺣﺎن اﺑﺰارﻫﺎی ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺎﻟﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ رﯾﺴﮏﻫﺎی ﻫﺮ ﯾﮏ از اﺑﺰارﻫﺎی ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺎﻟﯽ را در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ اﺑﺰارﻫﺎ ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ و ﺑﺮای ﭘﻮﺷﺶ و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ اﯾﻦ رﯾﺴﮏﻫﺎ، ﺗﻤﻬﯿﺪات ﻻزم را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ در واﻗﻊ، ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺗﺸﺨﯿﺺ دادﻧﺪ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ رﯾﺴﮏﻫﺎی ﯾﮏ اﺑﺰار ﻣﺎﻟﯽ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ دﯾﮕﺮ اﺑﺰارﻫﺎی ﻣﺎﻟﯽ، ﮐﺪام اﺳﺖ ﺳﻌﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ در ﻫﻨﮕﺎم ﻃﺮاﺣﯽ، رﯾﺴﮏﻫﺎی ﻣﺮﺑﻮط را ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﯾﻦ روش ﭘﻮﺷﺶ دﻫﻨﺪ.
اﻫﺪاف ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻫﺪف ﮐﻠﯽ اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ، ﮐﺎرﺑﺮد روش دﻟﻔﯽ ﺑﺮای ﺷﻨﺎﺧﺖ دﻗﯿﻖ رﯾﺴﮏﻫﺎی ﺧﺎص و رﯾﺴﮏﻫﺎی ﻣﺸﺘﺮک ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ اﺑﺰارﻫﺎی ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺎﻟﯽ اﺳﻼﻣﯽ و ﺳﭙﺲ ﮐﺎرﺑﺮد روش AHP ﺑﺮای رﺗﺒﻪﺑﻨﺪی ﻫﺮ ﯾﮏ از رﯾﺴﮏﻫﺎ در ﻫﻤﻪ اﺑﺰارﻫﺎی ﻣﻌﺮﻓﯽﺷﺪه، اﺳﺖ.