چکیده:
از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻗﻮای ﻧﻈﺮی ﻧﻔﺲ، ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﻘﺮﻳﺮ اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎ، ﻗﻮهای اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﺳـﺘﻌﺪاد ﻛﺴﺐ ﻣﻌﻘﻮﻻت را دارد و ﻋﻘﻞ ﻫﻴﻮﻻﻧﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد و ﺑـﺎ »ﻣﺸﻜﺎة« در آﻳـﺔ ﻧـﻮر ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ در ﻣﺴﻴﺮی ﻛﻪ ﻧﻔﺲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻗﻮة ﺧﺎص اﺳـﺘﻜﻤﺎل ﻣـﻲﻳﺎﺑـﺪ و ﺑـﻪ ﻛﻤﺎل ﺧﺎﺻﻲ ﻣﻲرﺳﺪ، ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺣﺼﻮل ﺷﻬﻮدی و ﺣﻀﻮری ﻣﻌﻘﻮﻻت ﺑﺎﻟﻔﻌـﻞ در ذﻫﻦ اﺳﺖ و ﻣﺼﺪاق »ﻧﻮر ﻋﻠﻲ ﻧﻮر« در آﻳﻪ اﺳﺖ؛ از اﻳﻦ ﻛﻤﺎل و ﻗﻮه ﺑﻪﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑـﻪ ﻋﻘﻞ ﻣﺴﺘﻔﺎد و ﻋﻘﻞ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﻳﺎد ﻣﻲﺷﻮد. ﺳﺮاﻧﺠﺎم، ﻋﻘﻞ ﻓﻌﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺧﺮوج از ﻫﻴﻮﻻﻧﻲﺑﻮدن ﺑﻪ ﺑﺎﻟﻤﻠﻜﻪﺷﺪن و از ﺑﺎﻟﻤﻠﻜﻪﺑﻮدن ﺑﻪ ﻓﻌﻠﻴﺖ ﺗـﺎم اﺳـﺖ و ﻣﺼـﺪاق »ﻧﺎر« در اﻳﻦ آﻳﻪ اﺳﺖ. داراﺷﻜﻮه ﻧﻮر ذات را ﻧﻮری ﻣﻲداﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻫـﻴﭻ ﻳـﻚ از ﺣﻮاس درﻧﻤﻲآﻳﺪ و درواﻗﻊ، در ادراک ﻧﻮر ذات ﺑﺎﺻـﺮه، ﺳـﺎﻣﻌﻪ، ذاﺋﻘـﻪ، ﺷـﺎﻣﻪ، و ﻻﻣﺴﻪ ﻋﻴﻦ ﻳﻚدﻳﮕﺮ و ﻳـﻚ ذات ﺷـﻮﻧﺪ و آن ﻧـﻮر ﺧﺪاﺳـﺖ. »درﺧـﺖ زﻳﺘـﻮن« اﺷﺎرهای ﺑﻪ روح اﻋﻈﻢ اﺳﺖ.
خلاصه ماشینی:
ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﺔ »ﻧﻮر« از ﻣﻨﻈﺮ اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎ و داراﺷﻜﻮه * ﻫﺎدی وﻛﻴﻠﻲ *** ﭘﺮﻳﺴﺎ ﮔﻮدرزی**، ﻣﺤﺒﻮﺑﻪ اﻣﺎﻧﻲ ﭼﻜﻴﺪه از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻗﻮای ﻧﻈﺮی ﻧﻔﺲ، ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﻘﺮﻳﺮ اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎ، ﻗﻮهای اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﺳـﺘﻌﺪاد ﻛﺴﺐ ﻣﻌﻘﻮﻻت را دارد و ﻋﻘﻞ ﻫﻴﻮﻻﻧﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد و ﺑـﺎ »ﻣﺸﻜﺎة« در آﻳـﺔ ﻧـﻮر ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ در ﻣﺴﻴﺮی ﻛﻪ ﻧﻔﺲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻗﻮة ﺧﺎص اﺳـﺘﻜﻤﺎل ﻣـﻲﻳﺎﺑـﺪ و ﺑـﻪ ﻛﻤﺎل ﺧﺎﺻﻲ ﻣﻲرﺳﺪ، ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺣﺼﻮل ﺷﻬﻮدی و ﺣﻀﻮری ﻣﻌﻘﻮﻻت ﺑﺎﻟﻔﻌـﻞ در ذﻫﻦ اﺳﺖ و ﻣﺼﺪاق »ﻧﻮر ﻋﻠﻲ ﻧﻮر« در آﻳﻪ اﺳﺖ؛ از اﻳﻦ ﻛﻤﺎل و ﻗﻮه ﺑﻪﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑـﻪ ﻋﻘﻞ ﻣﺴﺘﻔﺎد و ﻋﻘﻞ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﻳﺎد ﻣﻲﺷﻮد.
ﺑﺎب ﻧﻬﻢ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب در ﺑﻴﺎن ﻧﻮر اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎ در ﺿﻤﻦ آن ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﺔ ﻧﻮر ﻣﺒﺎدرت ﻛﺮده اﺳﺖ )ﻫﻤﺎن: 12(.
اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎ در دﻳﮕﺮ رﺳﺎﻟﻪﻫﺎی ﺧـﻮد، از ﺟﻤﻠـﻪ رﺳـﺎﻟﺔ در اﺛﺒـﺎتاﻟﻨﺒـﻮات و رﺳـﺎﻟﺔ در اﻟﻔﻌﻞ و اﻻﻧﻔﻌﺎل و اﻗﺴﺎﻣﻬﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻫﻤﻪ ﻳﺎ ﺑﺨﺸﻲ از اﻳﻦ آﻳـﻪ ﭘﺮداﺧﺘـﻪ اﺳـﺖ و ﺑـﻪ ﻃﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از آﻳﻪ، »ﻳﻜﺎد زﻳﺘﻬﺎ ﻳﻀﻲء و ﻟﻮ ﻟﻢﺗﻤﺴﺴﻪ ﻧﺎر«، را ﺑـﺎ ﻧﻔـﺲ ﺷـﺮﻳﻒ ﻧﺒﻮی و ﻛﻤﺎل ﻋﻠﻤﻲ وی اﻧﻄﺒﺎق ﻣﻲدﻫﺪ )اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎ، 0041: 422(.
1 ﺗﻘﺮﻳﺮ اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﻘﺮﻳﺮ ﺧﻮد اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎ، ﻣﺮاﺗﺐ ﻗﻮای ﻧﻈﺮی ﻧﻔﺲ ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ: ﻣﺮﺗﺒﺔ اول: ﻗﻮهای اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳـﺘﻌﺪاد ﻛﺴـﺐ ﻣﻌﻘـﻮﻻت را دارد و ﻋﻘـﻞ ﻫﻴـﻮﻻﻧﻲ ﻧﺎﻣﻴـﺪه ﻣﻲﺷﻮد؛ اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎ اﻳﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ را ﺑﺎ ﻣﺸﻜﺎة آﻳﺔ ﻧﻮر ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻣﻲدﻫﺪ.
درواﻗـﻊ ﻣﺸﻜﺎة ﻫﻢ ﻣﻈﻬﺮ ﻋﺎﻟﻢ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ، ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﺔ ﻋﺎﻟﻢ ﻛﺒﻴﺮ، و ﻫﻢ ﻣﻈﻬﺮ ﺑﺪن ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ، ﺑﻪﻣﺜﺎﺑـﺔ ﻋـﺎﻟﻢ ﺻﻐﻴﺮ، اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺑﺎ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎ از آن، ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻋﻘﻞ ﻫﻴﻮﻻﻧﻲ، ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻣﺤـﺪودﻳﺖﻫـﺎ و ﺗﻌﻴﻨﺎت ﻣﺎدی ﻋﺎﻟﻢ اﺟﺴﺎم ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ و ﻇﻠﻤﺎﻧﻲ و ﻧﻮرﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ، ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ دارد.