چکیده:
ﻳﻜﻲ از ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻛﻪ ﺟﺰء ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﺣﻜﻤﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ ﻓﻬـﻢ ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌـﻪ اﺳﺖ. ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ و ﺑﺎ ﭼﻪ وﺳﻴﻠﻪای ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﻣﺎﺑﻌـﺪاﻟﻄﺒﻴﻌـﻪ ﻧﺎﺋـﻞ ﺷﺪ؟ ارﺳﻄﻮ و ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻣﺸﺎﺋﻲ روش ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ و ﻋﻘﻞ را راه ﺣـﻞ ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﻣـﻲداﻧﻨـﺪ. اﻣـﺎ ﺳﻬﺮوردی در ﻛﻨﺎر ﺑﺮﻫﺎن، از ﻛﺸـﻒ و ﺗﺄﻟـﻪ ﺳـﺨﻦ ﺑـﻪ ﻣﻴـﺎن ﻣـﻲآورد و از ﻫﻤـﻴﻦ ﺟـﺎ روشﺷﻨﺎﺳﻲ او ﻣﺘﻔﺎوت از روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻣﺘﻘﺪم وی ﻣﻲﺷﻮد. ﺗﺄﻟـﻪ و ﻛﺸـﻒ راه ﻣﺸﺎﻫﺪة ﻋﺎﻟﻢ ﻏﻴﺮﺟﺴﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻟﺒﺎس ﺑﺮﻫﺎن و اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﻣﻔﺎﻫﻤﻪ آورده ﺷﻮد. ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﺔ ﺳﻬﺮوردی ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪای اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻣﻔـﺎﻫﻴﻢ و ﺗﺼـﻮرات ﺣﺴـﻲ، ﺧﻴـﺎﻟﻲ و ﻋﻘﻠﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ در آن اﺑﺘﺪا ﺑﺎ اﻧﻮاع ﺗﺄﻟﻪ و ﻛﺸﻔﻲ ﻛﻪ وی ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺑﻪ دﺳـﺖ ﻣـﻲآﻳـﺪ و ﺳـﭙﺲ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت مبرهن در ﮔـﺰارهﻫـﺎی ﻓﻠﺴـﻔﻲ و ﺣﻜﻤـﻲ ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﻣـﻲرود. اﻳـﻦ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚﭘﮋوﻫﻲ ﺳﻬﺮوردی در ﻓﻠﺴﻔﺔ او ﻣﺴﺘﻠﺰم روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﺧﺎﺻﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ در اﻳـﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺪان ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد؛ روشﺷﻨﺎﺳﻲای ﻛﻪ در آن ﺳﺨﻦ از ﺗﺄﻟﻪ و ﻛﺸـﻒ اﺳـﺖ ﺑـﻪ ﻋﻨﻮان ﻃﺮﻳﻘﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮای ﻓﻬﻢ ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ و ﺑﻪوﻳـﮋه ﺑﺨﺸـﻲ از آن ﻛـﻪ ﻣﺎوراءاﻟﻄﺒﻴﻌـﻪ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد. اﻳﻦ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ از زﺑﺎن رﻣﺰی و ﻧﻤـﺎدﻳﻨﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻓﻠﺴﻔﻲ را دوﭼﻨﺪان ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ زﺑـﺎن رﺳـﻤﻲ ﻓﻠﺴـﻔﻲ در ﻧﺸﺎن دادن ﻣﺎﻫﻴﺖ اﺷﻴﺎء، ﻓﻬﻢ ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ و... ﻧﺎﺗﻮان اﺳﺖ.
One of the issues that is considered as a fundamental component of
Hekmat (or philosophy), is the understanding of metaphysics. The
problem is how and by which way we can understand the metaphysics?
The answer of Aristotle and peripatetic philosophers is "reason" and
"discursive method". But Suhrawardi (who is considered as the founder
of Illuminationist philosophy) added to it, The Mokashefah (spiritual
discovery) and Taaloh (divinization), and in the same place separated his
method from the early philosophers' ones. These two factors, according
to Suhrawardi, are the ways for observation of incorporative world.
In Suhrawardi's view metaphysics contains sensory, fantasy and
rational concepts that the first is concluded from the two factors and
then became discursive and used in philosophical propositions. This
metaphysics requires a certain methodology that the article says about it:
in the methodology of Suhrawardi, divinization and spiritual discovery
are new ways to understanding metaphysics and specially the part that
must to be call "meta nature". Also the methodology benefits from the
symbolic and figurative language that reduplicates the capacity of
philosophical meanings. On the base of that methodology, the formal
language is unable to indicate the nature of things, and to understanding
of metaphysics.
خلاصه ماشینی:
اﻣﺎ در ﻫﺮ ﺻﻮرت، ﺳﻬﺮوردی ﺑﻴﺶﺗﺮ از ﺣﻜﻤﺖ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳـﺪ ﺗـﺎ از ﻓﻠﺴـﻔﻪ؛ او در ﻣﻘﺪﻣﺔ ﻛﺘﺎب ﺣﻜﻤﻪاﻻﺷﺮاق ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ: »ﺟﻬﺎن ﻫﻴﭻﮔﺎه از ﺣﻜﻤﺖ و از ﺣﻜﻴﻤـﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺣﻜﻤـﺖ ﭘـﺮدازد و ﺣﺠﺖﻫﺎ و ﺑﻴﻨﺎت ]ﺣﻜﻤﻲ[ ﻧﺰد او ﺑﺎﺷﺪ، ﺧﺎﻟﻲ ﻧﻴﺴﺖ« )ﺳﻬﺮوردی، 3731]ب[، ص11(، ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻴﺦ اﺷﺮاق اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﺣﻜﻤﺎی ﻣﺘﺄﺧﺮ و ﻣﺘﻘﺪﻣﻴﻦ ﺻﺮﻓﺎ در واژﮔﺎن و در ﺻﺮﻳﺢﮔﻮﻳﻲ ﻳﺎ زﺑﺎن ﻛﻨﺎﻳﻲ و رﻣـﺰی داﺷـﺘﻦ اﺳﺖ و ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ در ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺳﺎﺳﻲ ﺣﻜﻤﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد.
اﻳﻨﻜﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻳﺎ ﺣﻜﻤﺖ ﻣﺸﺮﻗﻲ اﺑﻦ ﺳﻴﻨﺎ ﭼﻪ ﺗﻔﺎوت ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺣﻜﻤـﺖ اﺷـﺮاﻗﻲ ﺳـﻬﺮوردی دارد و در ﭼﻪ ﻧﻘﺎﻃﻲ ﺑﺎ آن ﻣﺸﺘﺮک اﺳﺖ، ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﺒﻮدن ﻣﺘﻮن اﺻﻠﻲ ﺳﻴﻨﻮی )ﻳﻌﻨـﻲ ﻛﺘـﺎب اﻻﻧﺼـﺎف و ﻛﺘـﺎب ﺣﻜﻤﻪ اﻟﻤﺸﺮﻗﻴﻦ( ﻣﻄﻠﺐ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻧﻴﺴﺖ، اﻣﺎ ﻗﺪر ﻣﺴـﻠﻢ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﺑـﻦ ﺳـﻴﻨﺎ اوﻻ ﻓﻠﺴـﻔﺔ ارﺳﻄﻮﻳﻲ و ﻣﺸﺎﺋﻲ را ﻫﻢ ﺑﺎ ﺑﺴﻴﺎری از ﺗﻐﻴﻴﺮات و اﺻﻼﺣﺎت ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ و آﻧﭽـﻪ او در ﻓﻠﺴـﻔﺔ اﺳـﻼﻣﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ، ﭼﻴﺰی ﻏﻴﺮ از ﻓﻠﺴﻔﺔ ﻣﺸﺎﺋﻲ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ و ﻳﻮﻧﺎﻧﻲﻣĤﺑﻲ اﺳﺖ، ﺛﺎﻧﻴﺎ در آﺛﺎر ذﻛﺮﺷﺪة او ﻛﻪ از ﺣﻜﻤﺖ ﻣﺸﺮﻗﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﻫﺴﺘﺔ ﻳﻚ ﺗﻔﻜﺮ ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﺗﻔﻜﺮ ﻣﺸـﺎﺋﻲ و ﻣﺘﻤﺎﻳـﻞ ﺑـﻪ اﻧﺪﻳﺸـﺔ ﺧﻮدﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻧﻔﺲ ﺷﻨﺎﺳﻲ وﺟﻮد دارد و از ﻧﻈﺮ ﺑﻨﻴﺎن ﺑﺎ ﺗﻔﻜﺮ ﻓﻠﺴﻔﺔ ﻣﺸﺎﺋﻲ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ.
اﻣﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻨﺼﺮ ﺟﺪﻳﺪی ﻛﻪ ﺳﻬﺮوردی آن را در ﺣﻜﻤﺖ ﺿﺮوری ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ؟ ﻳﻌﻨﻲ آﻳﺎ ﺑﺮای ذوق – ﻳﺎ ﺗﺄﻟﻪ و ﻛﺸﻒ – ﻫﻢ اﺻﻞ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻌﻴﺎر و اﺻﻠﻲ از اﺻﻮل ﻣﻔﺎﻫﻤـﻪ ﺑـﻪ آن ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ، وﺟﻮد دارد؟ ﺳﻬﺮوردی ﮔﻮﻳﺎ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ در آﺧﺮ ﻣﻘﺪﻣﺔ ﺧﻮد ﺑﺮ ﻛﺘﺎب ﺣﻜﻤﻪاﻻﺷﺮاق ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ: »ﻫﻤﭽﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺎ اﻣﻮر ﻣﺤﺴﻮس را ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﺑﺮ ﺑﺮﺧﻲ از اﺣﻮال آﻧﻬﺎ ﻳﻘﻴﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﻛﻨـﻴﻢ، آﻧﮕـﺎه ﺑـﺮ آﻧﻬـﺎ ﻋﻠﻮﻣﻲ ﭼﻮن ﻧﺠﻮم و ﻏﻴﺮ آن را ﻛﻪ ﻋﻠﻮﻣﻲ ﺻﺤﻴﺢاﻧﺪ اﺳﺘﻮار ﻣﻲﺳﺎزﻳﻢ، ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺻﻮرت از ﻋﺎﻟﻢ روﺣﺎﻧﻴـﺎت ﻣﻮﺟﻮداﺗﻲ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و آﻧﮕﺎه ]ﺣﻜﻤﺖ را[ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﻨﺎ ﻣﻲﻧﻬﻴﻢ.