چکیده:
قرآن کریم نامه ای دوستانه ، از سوی خالق هستی است که ظرائف ، لطائف و اشارات عمیقی برای هدایت ، رشد و کمال انسان به عنوان خلیفه او دربر دارد. معرفت و شناخت هرچه صحیح تر آیات کتاب الهی، به عنوان تجلی گاه اسماء حسنای حضرت حق ، مقدمه ظهور این اسماء در وجود آدمی بوده و این مستلزم نوعی بیداری، آگاهی و بصیرت درونی نسبت به قانونمندیهای هستی است که در ادبیات عرفانی «یقظه » نامیده میشود. از تلاش انسان در راه رسیدن به کمال مطلق ، به سفری با عنوان سلوک الی الله تعبیر شده است که لازمه آن خروج از نفس و عزم راسخ برای پیوند با محبوب است که جز برای انسان بیدار و آگاه محقق نخواهد شد. این بیداری همان پرهیز از هر نوع غفلت است که صفای درون، طهارت برون و منافذ حیات معرفتی بنده همچون سمع ، بصر و فواد را پوشانیده است . این نوشتار سعی دارد تا با جستجوی مفهوم یقظه در سیاق آیات مختلف قرآن و بسط تعاریف ، توصیفات و تقسیمات خواجه عبدالله انصاری در منزل اول از بدایات، در منازل السائرین ، علاوه بر تبیین معنای لغوی و اصطلاحی این واژه، نوع نگاه قرآن کریم به این مفهوم را تشریح نماید. به نظر میرسد عوامل ایجاد بیداری از دیدگاه قرآن کریم شامل ؛ شناخت ظرفیت وجودی، داشتن گوش و چشمی هوشیار و همراهی با اولیاء الهی است . چنانچه روی آوردن به ؛ زائدات، تسویف ، نداشتن عزم و همت ، عدم درک فاصله ظاهر و باطن و مواردی از این قبیل ، از مهمترین موانع راه در این زمینه محسوب میشود.
خلاصه ماشینی:
تحقق این امر خطیر چگونه ممکن است ؟ تمسک جستن به منبع اصیل عرفان یعنی قرآن و قرار دادن فطرت پاک آدمی در معرض تجربه های معنوی و کشف و شهود و رهیافت های دل های پاک و ره سپردگانی که راه دستیابی به این غایت مملو از نور را برای دوستداران و عاشقان سیر الی الله هموار و روشن نموده اند از جمله مهمترین عوامل کسب معرفت و تعالیم الهی انسان دانسته شده است .
قاعدتا این «شدن » در وجود انسان باید در تمام لایه های وجودی او رخ دهد و با یک سفر درونی همراه باشد؛ در غیر این صورت ، همانند فردی است که از لحاظ جسمی بزرگ می شود ولی عقب ماندگی ذهنی دارد.
اجتناب از غافلان و خواب زدگان ، سبب از بین رفتن گرد و غبار غفلت از ابواب دل و نهایتا منجر به بیداری حقیقی می گردد: «و إذا رأیت الذین یخوضون فی آیاتنا فأعرض عنهم حتی یخوضوا فی حدیث غیره و إما ینسینک الشیطان فلا تقعد بعد الذکری مع القوم الظالمین » (انعام :٦٨) زمانی که انسان بتواند پیام الهی را بشنود که این ارتباط از طریق سمع و بصر برای او برقرار شده است ، دل هم بیدار می شود: «إن فی ذلک لذکری لمن کان له قلب أو ألقی السمع و هو شهید» (ق :٣٧) (مصطفوی ، ١٣٨٠، ج٨، ص٣).