ساختار حکومت، ویژگی ها و کارکردهایش در مرصاد العباد مقاله

نجم الدّین رازی عارفی است که در ظاهر با.عالم سیاست. بیگانه؛است. امّا علاقه‌مندی اش به انسان و سر نوشت و سعادت و شقاوت او که با شیوة ادارة کشور مرتبط است؛» وی را به طرح مسائل سیاسی وا می‌دارد. در این مقاله خواهیم دید که او با تکیه بر طرح وارة ذهنی اش که بر بنیاد باورهای عرفانی و دینی او استوار است , اوّلا بر ضرورت حکومت تاکید می‌ورزد و ثانیا دولت و دین را چونان دو روی یک برگ می داند و معیارهای ارزیابی حکومت و حاکمان را از شریعت اخذ می‌کند. از سخنان او در مرصادالعباد بر می آید که اجزا و عناصر حکومت مورد نظرش, باید مثل اعضای بدن با یکدیگر و با کل نظام در تعامل باشند. به نظر او حکومت به هرمی"می ماند کهشاه در راس آن قرار مق گیرد و وزیر و کارگزاران» بخش میانی آن را تشکیل می دهند و مردم که گسترده ترین و محروم ترین طبقة اجتماعی را به‌وجود می‌آورند » در پایة این هرم قرار دارند. از آنجا که می بینده شاه با خودکامگی و اختیارات نامحدود حکم می‌راند و کارگزاران دیگر با پرداخت رشوه و خدمت » به حوزة قدرت راه می‌یابند؛ نویسنده مثل همیشه , به جای خواننده ساختار شکنی کرده » به نگفته‌های منن پی می‌برد و در می‌یابد که حکومت موجود » چیزی جز نظامی تباه نیست. نظامی که در آن جماعنی عظیم استتمار می‌شوند تا مشتنی محدود ثروت اندوزند.

زیرا « اگر شعور سیاسی را بتوان در درجۀ نخست ، همدردی با دردها و مصائب اجتماعی هم نوعان توصیف کرد، [ نه تنها این کتاب ، بلکه ] تمام اشعار حتی بـه ظاهر انتزاعی و متافیزیکی ترین آن ها نیز ناگزیر، سیاسی خواهـد بـود » ( لـویزان ،١٣٧٩: ٨١ ) بنابراین مؤلف کتاب مرصادالعباد، اگرچه همانند بسیاری از متفکران معتقـد اسـت « بهتـرین راه تکامل جامعۀ انسانی ، پیش از هر چیز، تکامل یافتن خود فرد است »، ( نصر، ١٣٨٢: ٨٧ ) بـرای نشان دادن زندگی اجتماعی و پیوند انسانی با حکومت و قـدرت سیاسـی ، تصـویری از حکومـت ترسیم میکند و بدین ترتیب به یکی از اسناد تاریخی مهم تبدیل میشود. مشاوران شاه به نظر نجم الدین رازی ، از آن جا که نفس آدمی خوپذیر است ، شاه کـه ادارٔە امـور را در دسـت دارد، نباید بی خردان و غرض ورزان را به خود راه دهد تا مبادا القائات آنان مؤثر واقع گـردد و بـه دست او بر مردم ستم رود و اوضاع کشور نابه سامان گردد. بیش ترین ستم در جامعه به دست عمال فاسد حکومت صورت می پذیرد، زیرا مردم به طـور مستقیم با اینان در ارتباطند، و نجم الدین رازی به شاه توصیه می کند که این کارگزاران را که بر ظلم دلیر میگردند و به جمع مال ، روی مـی آورنـد و حـلال را از حـرام جـدا نمـی کننـد، خـون درویشان را می ریزند، وزر و وبال می اندوزند، اگر چه مرگ ، تمام گردآورده هایشان را از ایشان باز می ستاند، به خود راه ندهد.