پدیده قهرمانگی در عصر عباسی (232- 334 ق) مقاله

در عصر دوم خلافت عباسی (٢٣٢ ـ ٣٣٤ ق )، به ویـژه در ایـام خلافـت مقتدر بالله (٢٩٥ ـ ٣٢٠ ق ) با پدیـده ای بـه نـام قهرمـانگی روبـه رو مـیشـویم . قهرمانه عنوان زنانی بود که واسطه حرم با دربار خلفا بودند و بسته به توانـایی و نفوذشان وظایف مختلفی به آنان محول میشد. سلطه ترکان بـر امـور خلافـت ، ماهیت فردی و ضعف روز افزون مقتدر و کشمکش بر سر قدرت باعث گردیـد قهرمانه ها با بهره گیری از این شـرایط بـه اعمـال نفـوذ در عرصـه هـای مختلـف سیاسی و اجتماعی بپردازند. آنان در امور مختلف خلافت ، چون عـزل و نصـب وزرا، امیران و فرماندهان سپاه دخالت میکردند و صـاحب مناصـب حسـاس و مهمی چون قضاء، خزانه داری و زندان بانی افراد برجسته شـدند. ایـن مقالـه بـا بررسی این پدیده و معرفی تعدادی از قهرمانه های معروف عصـر خلیفـه مقتـدر بالله ، به مسئله حضور زنان در عرصه سیاست میپردازد.

ایـن عوامـل سبب شده بود که قهرمانه ها در این عصر، به خصوص در ایام خلافت مقتدربالله (٢٩٨ ـ ٣٢٠ ق ) افزایش یابند و هم چون سایر مقام های سیاسی، اداری و نظامی در صـدد کسـب قدرت و جمع آوری ثروت باشند و از هر موقعیتی برای رسیدن به مقاصد خود استفاده کنند. هر چند مواردی وجـود دارد که کنیز نبوده اند و شاید این امر به خاطر موقعیت اجتماعی پایین و محـدودیت هـای بسیاری بود که بر کنیزان تحمیل میشد و آنان تمام سعی خود را میکردند تـا بـا نشـان دادن توانایی و استعدادهای خود آزاد شوند و به جایگاه بهتری مانند قهرمانگی دست یابند. ٥٧ با این کـه او وزیـری کـاردان و بـا تدبیر بود ولی مقتدر به خاطر سوء تفاهمی کوچـک و تنهـا بـه خـاطر راضـی نگهداشـتن قهرمانه ام موسی، خلافت را در استفاده از تجربه های او بینصیب کرد. ٦٠ در روایتی دیگر آمده است ، چون ام موسی در جشن ازدواج دختـر بـرادرش بـا ابوالعبـاس احمـد بـن اسحاق المتوکل علی الله ، هزینه بسیار کرده بود زیاده روی کرد، دشمنانش توانستند در نزد مقتدر و مادرش وانمود کنند که او برای بیرون آوردن خلافت از دست مقتدر و دادن آن به 61 ابن متوکل ، فرزند دختر برادرش تلاش میکند و با این توطئه ، او را سرنگون کردند. این چنین بود که یکی از قهرمانه های دربار خلافت ، منصب حساس قضاء را در دست گرفت و نخستین قاضی زن مسلمان شد.